Hugur - 01.01.2014, Page 143

Að standa ekki á sama 143
kenningar sem nálgun hennar er upphaflega ætlað að standa gegn, tekst Vilhjálmi
að snúa viðhorfi hennar upp í andhverfu sína.
Það er í krafti þess hversu sannfærandi rökfærsla Vilhjálms er að við sjáum að
hve miklu leyti réttlætisorðræðan stýrir því hvernig við hugsum. Orðfæri stelp-
unnar um rétt og rangt gætu samkvæmt þessu verið afsprengi þess að kunna
ekki að tala um siðferði öðruvísi en á forsendum réttlætiskenninga, um sjálfstæða
óháða einstaklinga og réttindi þeirra.26 En það er hæglega hægt að snúa dæmi
Vilhjálms á haus. Næmi fyrir aðstæðum, eins og Vilhjálmur setur það hér upp,
virðist bara vera fyrir þeim sem okkur sýnist vera brotaþoli, þ.e.a.s. Heinz og
konunni hans. En raunverulegt næmi fyrir aðstæðum myndi líka skoða hverjar
forsendur lyfsalans eru, aðstæður hans og fjölskyldu og tengsl þeirra allra hvert
við annað. Við vitum t.d. ekki hvort lyfsalinn hafi í raun einhverjar forsendur
til þess að gefa lyfið eða selja það á lægra verði. Við búum okkur strax til mynd
af vonda kapítalistanum, einhverjum Ebenezer Scrooge sem er knúinn áfram af
mannhatri, á meðan raunin gæti verið sú að hann sé sjálfur í aðstæðum sem leyfa
honum ekki að gefa lyfið eða selja það ódýrt. Við gætum líka sagt að samfélagið
sé ekki umhyggjusamt, rétt eins og Vilhjálmur segir að það sé ekki réttlátt, og þá
gætum við séð viðbrögð stráksins og stelpunnar í enn öðru ljósi. Andspænis þessu
umhyggjulitla samfélagi leitast stúlkan við að gera það umhyggjusamara með því
að reyna að rækta tengsl, í stað þess að rífa þau niður. Strákurinn bregst á hinn
bóginn við þessu samfélagi með því að hunsa reglur þess, sem hann upplifir sem
óréttlátar, og verður að eins konar hobbesískum manni í ríki náttúrunnar, sem
hefur aðeins líkamlegt vald og hugar einvörðungu að eigin hagsmunum.
Jafnvel þótt niðurstaðan yrði sú að lyfsalinn sé tvífari Scrooge er ekki loku fyrir
það skotið að stelpan ákveði að það skynsamlegasta í stöðunni væri að stela lyfinu.
Munurinn á nálgununum er sá að hjá stúlkunni finnum við viðleitni til þess að
skoða og meta aðstæður og leitast við að finna niðurstöðu sem allir geta verið sátt-
ir við, á meðan strákurinn er tilbúnari að líta beint til almennra lögmála og treysta
á vald og skynsemi þeirra. Strákurinn svarar augljóslega í anda réttlætiskenn-
inga, hvort sem við skiljum það út frá leikslokakenningum (þ.e. að hamingjan
sem hlýst af lífi konunnar sé meiri en óhamingja lyfsalans við að glata lyfinu)
eða út frá skylduboðskenningum (konan á óskoraðan rétt til lífs sem trompar
allt þvaður um eignarhald) en svar stúlkunnar er ekki eins augljóslega bundið
við réttlætiskenningar. Ef við tökum skilning Vilhjálms með sínum samfélags-
lega vinkli gildan þá virðist stúlkan ekki aðeins vera að framfylgja almennum
réttlætislögmálum heldur einnig draga taum nýfrjálshyggju. En þó við gefum
okkur umhyggjuviðhorf hennar, þ.e.a.s. lítum svo á að nálgun hennar eigi ræt-
ur í næmni fyrir aðstæðum þeirra sem um ræðir og í umhyggju sem beinist að
þeim öllum og því samfélagi sem þau búa í, þá erum við samt, að því er virðist,
enn útsett fyrir sömu gagnrýni og Vilhjálmur setur fram í upphafi. Mætti ekki
26 Gilligan 1982: 31. Börnin voru spurð fyrirfram ákveðinna aukaspurninga. Gilligan bendir á hversu
leiðandi spurningarnar voru og hversu mikið stúlkan þurfti að berjast gegn þeim römmum sem
spyrillinn var að reyna að hólfa hugsun hennar í með því að svara á þann veg sem spurninga-
skemað gerði ekki ráð fyrir.
Hugur 2014-5.indd 143 19/01/2015 15:09:37