Hugur - 01.01.2014, Page 250

250 Sigurður Kristinsson
þ.e. þeirri gagnrýni að hið skilyrðislausa skylduboð sé einungis formlegt og þar
af leiðandi innihaldslaust. Jafnframt vekur kaflinn þær spurningar um tengsl sið-
ferðilegra hugsjóna við raunveruleg samfélög, menningu og stofnanir sem tekist
er á við í síðari köflum bókarinnar.
Í þriðja hluta, sem nefnist „Einstaklingur og samfélag“, er fjallað um Marx,
Kierkegaard og Nietzsche. Í öllum tilvikum er umfjöllunin að mínu mati frábær.
Enginn þessara hugsuða setti fram siðfræðikenningu eða teldist venjulega til
helstu höfunda í sögu siðfræðinnar. Þvert á móti greindu þeir allir siðferðið frá
ytra sjónarhorni sem virðist fremur til þess fallið að grafa undan tiltrú á það að
siðferði sé sérstaklega jákvætt fyrir samfélagið eða einstaklinginn. Þó eykur það
verulega gildi bókarinnar að um þessar kenningar er fjallað, því að þær sýna að
leitin að svörum við því hvað sé eftirsóknarvert samfélag og heilt eða aðdáunarvert
líf fer ekki einungis fram á forsendum siðferðis og siðfræði og að hugtakakerfi
og félagslegur veruleiki siðferðisins er engan veginn hafið yfir ytri gagnrýni. Um
leið er minnt á „að siðfræðin verði að tengja greiningu sína við djúpstæða þætti í
efnahagslífi og sálarlífi manna sem standa siðferðilegum hugsjónum fyrir þrifum“
(197).
Fjórði hluti nefnist „Frelsi og skynsemi“ og þar er fengist við rökgreiningar-
siðfræði, tilvistarsiðfræði og nýju dygðafræðina. Með rökgreiningarsiðfræði á
Vilhjálmur við höfunda á borð við G. E. Moore, W. D. Ross, A. J. Ayer, C. L. Ste-
venson, R. M. Hare, Steven Toulmin og Kurt Baier. Þótt Vilhjálmur sé almennt
gagnrýninn á nálgun rökgreiningarsiðfræðinnar og kalli hana m.a. „smásmygl-
islega hugtakagreiningu“ (9) sýnir hann fullt vald á analýtískri nálgun og gerir afar
skýra grein fyrir kenningum og rökfærslum þessara höfunda, sem og takmörk-
unum þeirra. Finna má að því að sjálfa flokkunina í rökgreiningarsiðfræði mætti
skilgreina betur. Helst virðist sem Vilhjálmur eigi einungis við heimspekinga sem
gengu út frá rökfræðilegri raunhyggju og áttu því erfitt með að staðsetja siðferð-
isumræðu sem merkingarbæra þekkingarleit, auk þess að ganga út frá skörpum
greinarmun staðreynda og verðmæta. Hins vegar getur verið villandi að einskorða
rökgreiningarflokkinn við slíka höfunda, þar sem rökgreiningaraðferð í siðfræði
hvarf alls ekki úr sögunni með rökfræðilegu raunhyggjunni.
Tilvistarsiðfræðinni eru gerð vönduð skil og er það áhrifamikið fyrir lesand-
ann að flytjast svo áreynslulaust úr alvörugefinni og nákvæmri rökgreiningunni
yfir í örvæntingarfulla en skapandi kenningasmíð höfunda á borð við Sartre og
Heidegger. Vilhjálmur sýnir hér hve fjölhæfur og víðsýnn heimspekingur hann
er. Svo gripið sé til þeirrar skemmtilegu orðasmíðar Mikaels Karlssonar að tala
um „ruglspeki“ og „staglspeki“ þá fer Vilhjálmur létt með að setja sig í stelling-
ar beggja en festist ekki í þeim sjálfur. Hans eigin nálgun væri betur lýst sem
einlægri og jarðtengdri leit að skilningi sem hjálpar okkur að takast á við áleitnar
spurningar tilverunnar. Í kaflanum um tilvistarspekina stígur í fyrsta sinn í bók-
inni fram femínískur höfundur, Simone de Beauvoir, sem Vilhjálmur segir hafa
opnað tilvistarspekinni siðfræðilega vídd sem Sartre var blindur fyrir.
Nýja dygðafræðin er vel útlistuð en fær þó heldur slaka einkunn hjá Vilhjálmi.
Hér er átt við höfundana Elizabeth Anscombe, Philippu Foot, Alasdair McIntyre
Hugur 2014-5.indd 250 19/01/2015 15:09:42