Orð og tunga - 2021, Síða 93

82 Orð og tunga
Viðskeyti Tengist
(orð flokkur)
Myndar
(orðflokkur)
Dæmi
­semi14 N, (L) N gamansemi, tillitssemi
­sk N L klaufskur
­ska S, L N gleymska, illska
­skapur N N drengskapur, fjandskapur,
gleðskapur
­sl S N meiðsl, tengsl
­ugur N, (V) L auðugur, náðugur,
(kunn ugur)
­ull (lo.) S L skröfull, spurull
­un S N hækkun, þróun
­ungur N, T, (L) N geitungur, piltungur
þriðjung ur, (öldungur)
Tafla 1: Yfirlit yfir bæði nafnorðs­ og lýsingarorðsviðskeyti í rannsókninni – hverju
þau tengjast og hvers konar orð þau búa til.14
Í Töflu 1 er að finna yfirlit yfir 35 viðskeyti, bæði nafnorðs­ og lýsingar­
orðsviðskeyti, sýnt hverju þau tengjast og orð af hvaða orðflokki
þau mynda. Viðskeytunum er raðað í stafrófsröð og sýnd eru dæmi
um orð sem þau mynda, þ.e. nafnorð (N), lýsingarorð (L), sögn (S)
og töluorð (T). Í dálkinum „Tengist (orðflokkur)“ eru orðflokkarnir
stund um innan sviga. Það merkir að möguleikarnir eru sýndir í töfl­
unni en þeir eru ekki notaðir í sjálfri rannsókninni. Þannig tengist
t.d. ­ari aðallega grunnorðum sem eru sagnir (S) en í fáum tilfellum
grunnorðum sem eru nafnorð (N). Því var sjónum aðallega beint að
orðmyndunum þar sem grunnorðið er sögn.
4.2.2 Aðferð við dæmasöfnun
Út frá yfirlitinu í Töflu 1 voru fundnar viðskeytaraðir sem eru leyfi­
legar formlega og geta því verið til í íslensku. Þannig var t.d. álitlegt
að leita að dæmum með röðinni ­andlegur því ­andi myndar nafnorð
af sögnum og ­legur getur tengst nafnorðum. Eins var leitað að
14 Ritrýnir spyr hvernig fara eigi með ­i í ­semi (af ­samur), þ.e. hvort hér sé ekki á
ferðinni viðskeytaröð (­sem-i)? Hér var mörkuð sú stefna að hafa með viðskeyti sem
ætlað var að væru tiltölulega skýrt aðgreind í huga málnotandans og þess vegna
var ekki litið á ­i sem þannig viðskeyti heldur hluta sjálfs viðskeytisins. Á sama
hátt er litið á ­leg og ­lega sem tvö viðskeyti þar sem ­a er ekki talið samtímalega
virkt viðskeyti (sbr. t.d. víður – víða (gamalt) en hljóður ­ *hljóða) og því ekki um
viðskeytaröð að ræða þar (sjá t.d. Guðrúnu Kvaran 2006:142).
tunga_23.indb 82 16.06.2021 17:06:50