Saga - 2013, Blaðsíða 57

Hugsanlega hefur það haft áhrif á eftirmæli Agnesar að endalok
hennar urðu líflát en Sigríði var þyrmt og það gefið sögumönnum
tilefni til að ímynda sér hlut Agnesar svo slæman sem raun ber vitni.
Þannig hafi hún legið vel við höggi hvað varðar sögusagnir og rang-
færslur. Þá var hún elst og lífsreyndust af þremenningunum og fólki
hefur kannski þótt trúlegt að hún hafi stjórnað ungmennunum. Auk
þess var hún nokkurn veginn jafnaldri Natans og almannarómur
því fundið upp á sambandi þeirra í milli. Segja má að söguberarnir
hafi rétt fyrir sér um hatur Agnesar en rangt um orsökina. Og sé
miðað við framburð vitna sem kölluð voru fyrir réttinn til að segja
álit sitt á Agnesi hefur skapgerð hennar líklega ekki verið við allra
hæfi; hún hafi þótt geðstirð og skapbráð og því komið sér illa í vist-
um. Þessa hafi hún goldið þegar sögusagnirnar fóru af stað.
Sumir þeirra sem fjölluðu um rit Brynjúlfs frá Minna-Núpi í
blöðum árið 1912 bentu á heimildavandann sem við væri að etja
þegar munnmælum væri treyst jafnmikið og raun bar vitni en ekki
litið í frumheimildir í Landsskjalasafninu. Fræðimenn sem fjallað
hafa um sagnaþætti, inntak þeirra og eðli, hafa lýst því hversu var-
lega verður að treysta þeim sem heimildum. en þrátt fyrir augljósa
galla urðu þessir sagnaþættir áratugum saman ein helsta heimild
Íslendinga um Natansmál og höfðu mótandi áhrif á hugmyndir
fjölda fólks um þetta eitt frægasta sakamál Íslandssögunnar. Litlu
máli virðist hafa skipt að árið 1936 birti Guðbrandur Jónsson bóka-
vörður fyrst tímaritsgrein sína um dauða Natans ketilssonar.
Sagnaþættirnir höfðu vinninginn en sagnaþáttaformið varð fljótlega
vinsælt meðal Íslendinga og frásöguþættir í þeim anda mikið lesnir
enda hafa lands menn löngum verið áhugasamir um persónu fróð -
leik, sögur af einkennilegum eða minnisverðum persónum og ör -
laga þrungnum atburðum. Úr þessum jarðvegi og söguritunarhefð
spruttu rit þeirra Gísla konráðssonar og Brynjúlfs frá Minna-Núpi.
kannski er ekki að undra að sagnaþættirnir um morðið á Natani
ketilssyni hafi orðið vinsælir þar sem ævisögur og ættfræði hafa átt
sér djúpar rætur í sagnarituninni. Meginniðurstaða þessarar könn-
unar er hins vegar að ómögulegt sé að treysta sagnaþáttum og
munnmælum sem heimildagrunni að morðbrennunni á Illuga stöð -
um 14. mars 1828 og sambandi Agnesar Magnúsdóttur og Natans
ketilssonar. Í því efni verði að horfa til traustari heimilda.
friðrik, agnes, sigríður og natan 55
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 55