Saga - 2013, Blaðsíða 205

og heimamenn á öðru. Hugmyndin að baki stofnun þessara bæja er aftur á
móti sögð sambærileg við áætlanir konungs um að koma á fót kaupstöðum
á Íslandi og í Norður-Noregi við lok einokunarverslunar, þótt lítið segi um
hverjar þær voru aðrar en að efla efnahag viðkomandi svæða (bls. 109).
erfitt er því að leggja mat á þessa staðhæfingu Riis í samhengi þessarar
greinar og vantar frekari rök fyrir samlíkingunni. Nokkrir bæir voru stofn -
aðir í Bengal á Indlandi og segir af þeim í grein Martins krieger, „Serampore
around 1800“. Þar er sagt frá veikburða tilraunum Dana til að reka verk -
smiðju og keppa við Breta um völd og áhrif. Sumir bæjanna fengu nöfn
dönsku konunganna og einhver hús standa enn frá tímum Dana á þessu
svæði. Tilraunir til að stofna bæi í nýlendu Dana á Gullströndinni í Afríku,
núverandi Gana, tengjast þrælasölu. Danir höfðu staðið fyrir þrælasölu í um
150 ár og hagnast vel á henni, þegar stjórnvöld ákváðu að banna hana í upp-
hafi 19. aldar. Grein eftir Jesper kurt-Nielsen, „Urbanization of the Danish
Goldcoast, 1658–1850“, setur þrælasölu Dana í samhengi við kenningar um
heimsvalda- og nýlendustefnu og ber hana saman við veldi Breta og Frakka.
Bæirnir voru stofnaðir þegar þrælasalan var aflögð í þeim tilgangi að nýta
vinnuaflið á plantekrum Dana á staðnum í stað þess að selja þrælana til
sömu starfa handan Atlantshafs. Niðurstaðan er að ekki hafi tekist sem
skyldi með þessar áætlanir og voru nýlendurnar seldar um miðja 19. öld.
einnig veltir höfundur fyrir sér hvers eðlis yfirráð Dana yfir þessum þremur
fjarlægu nýlendum, auk svæðanna við Norður-Atlantshaf, hafi verið, en
hann kallar þessi svæði öll „colonial possessions“. Niðurstaðan er sú að
nýting þessara svæða hafi aldrei náð því að verða „imperial power system“
í höndum Dana, og því má fremur segja að yfirráðin hafi verið á fyrstu stig-
um nýlenduvæðingar (bls. 85–87).
ein athyglisverðasta greinin um nýlendustefnu og útþenslu ríkisins er
eftir Torkild kjærgaard, „A Forgotten Urban Revolution. Urban Settlements
and Urbanization in Greenland, 1721–1814“. Hún er einnig skemmtileg
aflestrar og segir frá stofnun fjórtán bæja á vesturströnd Grænlands á
vegum yfirvalda í gegnum verslunarfélög og trúboð. Allir voru þeir varðir
með fallbyssum. Þeir voru stofnsettir á 18. öld og bjó um fimmtungur lands-
manna í þeim, sambærilegt hlutfall og bjó í bæjum í Danmörku á svipuðum
tíma og var þéttbýlasta svæði ríkisins. Í greininni kemur fram að ekki hafi
verið um efnahagslegan ávinning að ræða af nýlendubæjunum (colonies)
fyrir konung. Þvert á móti hafi verið þó nokkur útgjöld af stofnun bæjanna,
sem réttlætt voru með því að verið væri að ná aftur norsku landi undir ríkið
og ná yfirráðum yfir Norður-Atlantshafssvæðinu, gera það að „dansk-
norskri tjörn“ (bls. 150). Stofnun þessara bæja er einnig sett í víðara
samhengi nýlendustofnunar annarra evrópuríkja við vestanvert Atlantshaf,
allt frá Santa Domingo og Rio de Janeiro til New york og fleiri bæja áfram
norðurúr. yfirráð Dana náðu á þeim tíma einungis til bæjanna en ekki lands-
ins í heild.
ritdómar 203
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 203