Saga - 2013, Blaðsíða 156

móðurætt.30 Og hvort sem skýringin var slík kynblöndun eða
annars konar ólukka — stundum verðskulduð refsing31 — þá var
ekki sjálfgefið að allir líkamshlutar barnsins væru jafn-mennskir.
verur, samsettar af dýri og manni, voru vel þekktar í goðheimum
fornaldar (egypskir guðir t.d. með haus af fálka eða sjakala; sfinx,
sírenur og hafmeyjar meðal óvætta Forn-Grikkja), sömuleiðis í
röðum furðu þjóða (kentárar, hundshöfðar) og aldrei að vita nema
sambærileg afkvæmi fæddust mennskri móður. Að einhverju leyti
hafa þessar hugmyndir átt sér grundvöll í veruleikanum, bæði um
furðuþjóðir (hugmyndin um kentára kviknað þegar akuryrkjufólk
kynntist hirðingjum á hestbaki) og um mögulega „furðuburði“
mennskra kvenna (ekki aðeins miðað við fullburða vansköpuð börn
heldur var enn auðveldara að mistúlka ástand þeirra sem dóu á
fósturskeiði og fæddust andvana). Þar lagðist svo yfir lag eftir lag af
hreinum hugarburði. Þannig þurfti guðfræði skírnarinnar ekki
aðeins að skera úr því hvað teldist mennskt af raunverulegum van-
sköpuðum börnum heldur líka hvernig ætti að fara með ímyndaðar
vanskapanir, jafnvel hvaða furðuþjóðir væru nógu mennskar til að
boða þeim kristna trú. Þetta var ekki einfalt, en skólaspeki miðalda
sóttist ekki heldur eftir einföldum lausnum.
helgi skúli kjartansson154
komin á kreik, runnin frá einum helsta guðfræðingi kirkjuvaldsstefnunnar, að
í banninu hefði konungshjónum fæðst sonur með höfuð og háls gæsar. (Die
Briefe des Petrus Damiani. Monumenta Germaniae Historica. epistolae 2, Die
Briefe der deutschen kaiserzeit Iv. Útg. kurt Reindel, 3. hluti (München:
Monumenta Germaniae Historica 1989), bls. 132. einnig í vefútgáfu hjá Die
digitalen Monumenta Germaniae Historica: www.dmgh.de/de/fs1/object/display.
html.) Hve lengi lærðir menn höfðu þetta dæmi fyrir satt má fá nokkra hug-
mynd um með því að leita á Netinu eftir orðunum „Robertus“, „caput“ og
„anserinum“.
32 Si es homo ego te baptizo … („sért þú maður skíri ég þig“). Að skíra þannig „sub
contitione“ (með fyrirvara) var regla kaþólsku kirkjunnar allt fram til 1983 ef í
hlut áttu þvílíkir „óskapnaðir og furðuburðir“ (monstra et ostenta — Codex Iuris
Canonici 1917 (Vef. bibliotecacatolicadigital.org/Codigo/1917_0720-0869.htm.
Skoðað 11. september 2013), Can. 748) að vafasamt þætti að þeir verðskulduðu
skírn. Í sömu reglu er (eins og Brynja nefnir, bls. 118) mælt fyrir um fyrir -
varaskírn samvaxinna tvíbura. en þá er vafinn ekki um mannlegt eðli heldur
um það hvort hvort höfuð um sig sé sérstök persóna (hvort plures sint homines).
33 Hér byggi ég á yfirborðslegri könnun netheimilda, m.a. þeirra sem finna má
með ýmsum samsetningum af leitarorðunum „baptizandum/baptizandus“,
„infans/puer/parvulus“, „caput humanum“, „homo“, „brutum“ og „monstr-
um“. Öll latínurit, sem vísað er til hér á eftir, má finna á Netinu.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 154