Saga - 2013, Blaðsíða 208

Í lok bókarinnar er grein eftir Thomas Riis sem dregur saman heildarlín-
ur fyrir þéttbýlisþróun í öllu ríki Danakonungs þegar það var sem stærst og
Danmörk og Noregur voru í ríkjasambandi. Ágæt umfjöllun er um hvernig
bæir höfðu mismunandi hlutverk: hernaðarleg, trúarleg og hagræn. Riis
túlkar fyrirkomulag stjórnunar og verslunar fram undir lok 18. aldar á
Íslandi og Norður-Noregi þannig að náin tengsl hafi verið við verslunar-
félögin og segir að svokölluð verslunarstjórn (company rule) hafi verið þar á
17. og 18. öld allt fram undir formlega kaupstaðarstofnun á þeim svæðum
undir lok 18. aldar. Formleg þéttbýlismyndun hafi ekki hafist fyrr en
stjórnin hafi færst yfir á ríkisvaldið frá verslunarfélögunum (bls. 106–107,
109, 168, 174 og baksíða). Nokkuð tel ég ofmælt að segja að verslunarfélögin
hafi haft þá stöðu á Íslandi og í Norður-Noregi, enda þótt svo hafi líklega
verið á Grænlandi og á nýlendusvæðunum í vestur-Indíum, Afríku og
Indlandi. verslun í Færeyjum var oft tengd sömu verslunarfélögum og á
Íslandi og stjórnsýslan á ákveðnum tímabilum heyrði undir sömu embætt-
ismenn, svo líklegt er að aðstæður hafi verið svipaðar í Færeyjum og á
Íslandi. embættis menn konungs, bæði innanlands og í Danmörku, höfðu
yfirstjórn Íslands með höndum þótt verslunarfélög sinntu ákveðnum verk-
efnum. Hér hefði verið tækifæri til að fara dýpra í þessi mál, sérstaklega þar
sem verið er að fjalla um öll þau svæði þar sem verslunarfélög voru
starfandi með sérréttindi og ákveðin hlutverk á vegum konungs. Umfjöllun
um nýlendustefnu í löndum konungs bendir einnig til að margt sé enn
órannsakað um tengsl móðurríkisins og verslunarfélaga á þess vegum við
þau svæði, í hverju þau fólust og hvernig beri að túlka þau.
Í íslensku samhengi er umfjöllunin um löndin við Norður-Atlantshaf
mikilvæg. Áhugavert er að fá tækifæri til að setja verslunarstaði og kaup -
staði Íslands í stærra samhengi og sjá hvernig líta má á verslunarstaðina
fyrir kaupstaðastofnun í tengslum við það net bæja og kaupstaða sem
þróast hafði frá miðöldum í dansk-norska ríkinu. Fróðlegt er að sjá bæði
langt tímasnið í umfjöllun um þéttbýlisþróun sem og hvernig bæir höfðu
mismunandi hlutverk á mismunandi tímum í ríkinu. Ritið er að mörgu leyti
skilmerkilegt um flest sem um er fjallað en vekur jafnframt nýjar spurningar
og er því góður grunnur til að byggja frekari rannsóknir á.
Hrefna Róbertsdóttir
ritdómar206
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 206