Saga - 2013, Blaðsíða 160

tær í hælstað, haka meðal herða, hnakki á brjósti frammi, kálfar á bein-
um framan, augu aftan í hnakka; hefir sels veifar [hreifa] og hunds
höfuð. Það [slíkt barn] skal á forvé færa og reyra þar er hvorki gengur
yfir menn né fénaður. Það er forvé hins illa.
Nú er það barn annað er verður belgborið: er belgur þar er andlits
sköp skyldi. Það er öllum mönnum sýnt að sá maður má sér eigi matar
afla þó að vaxinn verði. Það skal taka og til kirkju bera, láta prímsigna,
leggja fyrir kirkjudyr; gæti hinn nánasti niður [ættingi] til þess er önd
er úr. Það skal grafa í kirkjugarði og biðja fyrir sál þess sem best kann,
láta verða að þeirri von er guð vill.
Þarna eru býsna óhuggulegar lýsingar á meðferð barnanna; ræðum
þær síðar en lítum fyrst á hvernig vansköpunum þeirra eða fæðingar -
göllum er lýst. Í rannsókn Brynju45 er dregið saman hvaða þekktar
og raunverulegar vanskapanir gætu legið að baki hverri lýsingu, en
jafnframt hefur hjátrú og hugarburður mótað lýsingarnar í vissum
atriðum, jafnvel án þess að neinn veruleiki þurfi að vera að baki.
„Ferlíki“
Alvarlegustu annmarkar á nýfæddu barni eru þeir sem eiðsifa -
þingslög kenna við „ferlíki“, og mun orðið merkja ógn eða
skelfingu.46 Þá hefur barnið hvorki mannshöfuð né mannsrödd. Hér
helgi skúli kjartansson158
45 einkum bls. 116–117, 121.
46 Sjá undir „ferly“ á vefnum Useful English Dictionary, useful_english.enacadem-
ic.com. Skoðað 11. september 2013. Á fornensku er þetta lýsingarorð, elstu
dæmin í merkingunni „skyndilegt, óvænt“ en um 1200, þegar dæmum fjölgar,
kemur fram merkingin „ógnarlegt, hræðilegt“. kann sú merking að vera
gömul og jafnvel að hafa borist til Noregs á kristniboðstíma. Á íslensku virðast
sum elstu dæmin um ferlegt hafa merkinguna „ókristilegt, óviðurkvæmilegt“
fremur en nútímamerkinguna „gróft, ljótt, gríðarstórt“ — þó hún sé gömul
líka, sbr. „fimm tær ferlegar“ á fæti Þórarins Nefjólfssonar í Heims kringlu.
47 Grágás. … Skálholtsbók … Útg. vilhjálmur Finsen (kaupmhöfn.: Gyldendal 1883
— einnig á vefnum Septentrionalia), bls. 147. Auðkennt hér. eftir
Arnarbælisbók, handriti frá um 1350. else Mundal (Barneutbering, bls. 13 nm.)
telur þetta leif úr eldri gerð laganna (mögulega frá 11. öld, bætir Brynja við, bls.
114) sem hafi átt meira sameiginlegt með þeim norsku. vegna þess hve ein-
angruð þessi klausa er í einu af yngri handritum kristinna laga þáttar virðist
hún þó tæplega úr frumtexta þáttarins heldur orðin til í afriti á einhverju stigi,
þá e.t.v. í tengslum við norsku lögin eða a.m.k. undir áhrifum sömu hugmynda
og liggja að baki orðalagi eiðsifaþingslaga.
Þessi „mannsrödd“ í Arnarbælisbók er eina efnisatriði Grágásarhandrita
sem ég hef rekist á að vanti í Grágás. Lagasafn … 1992.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 158