Saga - 2013, Side 146

Ályktanir um veruleikann — um raunveruleg viðhorf til barna -
útburðar og jafnvel um útburð í verki — reyni ég ekki að draga
nema um Noreg og á gildistíma lagaákvæðanna, þ.e. eftir kristnun
landsins og fram til 13. aldar.
„Kristinréttur forni“ í Noregi
Í Noregi, eins og á Íslandi, er talað um „kristinrétt forna“ og þá átt
við kristinna laga þætti eða kristindómsbálka hinna rituðu laga eins
og þau þróuðust fram undir 1250.4 Þá hófst nýtt löggjafarskeið og
fram kom „kristinréttur nýi“, þ.e. kirkjulagabálkar samdir ýmist á
vegum konungs eða kirkju5 (á Íslandi kristinréttur Árna biskups),
en um þá náðist lítil sátt og taldist því kristinréttur forni að meira
eða minna leyti í gildi áfram. Þess vegna varðveittist meira af hand-
ritum hans en hinna veraldlegu laga. Það á jafnt við um íslensku
þjóðveldislögin (Grágás) og lagasöfn norsku lögþinganna fjögurra,
Frostaþings norðanfjalls, Gulaþings vestanfjalls, Borgarþings og
eiðsifaþings austanfjalls. Af þeim öllum eru til heildstæðir kristin-
dómsbálkar, sambærilegir við kristinna laga þátt Grágásar, varð -
veittir í nokkrum miðaldahandritum eða handritsbrotum, flestum
frá 14. öld.6 Bæði efni og orðalag sýnir að lagabálkarnir fjórir hafa
helgi skúli kjartansson144
um raunverulegan útburð barna í heiðnum sið. Fyrir mína athugun skiptir eink-
um máli túlkun hennar og samanburður á lagaákvæðum.
4 Um þá styðst ég hér og framvegis einkum við eftirtalin yfirlit: eyvind Fjeld
Halvorsen, „Innledning“, De eldste østlandske kristenrettene. Tekst etter hånd skrift -
ene, med oversettelser. Norrøne tekster 7. Útg. eyvind Fjeld Halvorsen og Magnus
Rindal (Osló: Riksarkivet 2008), bls. ix–xx; Magnus Rindal, „Inn leiing“, De eldste
østlandske kristenrettene, bls. xxi–xxxii; knut Helle, Gulatinget og gula tingslova
(Leikanger: Skald 2001), bls. 11–23; Gunnar Smedberg, Nordens första kyrkor. En
kyrkorättslig studie. Bibliotheca theologiae practicae 32 (Lundi: Gleerup 1973),
bls. 26–34.
5 Um aldur þeirra og samhengi fer ég eftir Bjørg Dale Spørck. „etterord“, Nyere
norske kristenretter (ca. 1260-1273). Thorleif Dahls kulturbibliotek. Þýð./útg.
Bjørg Dale Spørck (Osló: Aschehoug 2009), bls. 147–198. Sjá einnig [Magnús
Lyngdal Magnússon,] „kristinréttur Árna“, Járnsíða og Kristinréttur Árna Þor láks -
sonar. Útg. Haraldur Bernharðsson, Magnús Lyngdal Magnússon og Már
Jónsson. Smárit Sögufélags (Reykjavík: Sögufélag 2005), bls. 26–50, um þetta bls.
26, 29–32 og 35–38.
6 Allar tímasetningar handrita sæki ég, án nánari tilvísana, til Ordbog over det nor-
røne prosasprog. Registre (kaupmh.: Arnamagnæanske kommission 1989), sömu-
leiðis upplýsingar um hvort handrit teljast norsk.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 144