Saga - 2013, Blaðsíða 162

heyrði hann baula og skildi þegar að það voru „trolls læti en eigi
annars kvikendis“.50 Þar segir rödd ungviðisins til um, ekki hvort
það er af kyni nauta eða annarra dýra heldur hvort það er eðlilegt
dýr eða „tröll“ — í merkingunni illvættur. Á sama hátt er
hugsanlegt að nýfætt barn, sem taldist hafa dýrseðli frekar en
manns, hafi þótt ískyggilegri vera en hver önnur saklaus skepna.51 Í
þá átt bendir heitið „ferlíki“ ef ég skil það rétt.
„Öfuglíki“
eiðsifaþingslög skipta vansköpuðum börnum í tvo flokka: þau
helgi skúli kjartansson160
fólk eða óskírð börn (sbr. Brynju, bls. 112). en það á við fólk og börn sem
töldust mennsk og voru þess vegna háð skírnarskyldu. Hæpið er að lesa í þetta
þá almennu skyldu að farga börnum sem ekki mátti skíra (Mundal,
Barneutbering, bls. 13 nm: „Men alternativet til dåp kan ikkje vere at barnet skal
vekse opp udøpt.“). Foreldrum, sem eignuðust „ómennskt“ afkvæmi, hefði
væntanlega verið frjálst að halda í því lífinu og annast það líkt og eins konar
gæludýr. Þ.e.a.s. ef afkvæmið taldist bara meinlaust dýr, ekki „tröll“ eins og
kálfurinn.
Tekið skal fram að hið þroskahefta „Ingjaldsfífl“ í Gísla sögu, sem elst upp
í föðurhúsum en sætir meðferð líkri og dýr, er ekki dæmi um barn sem í kristn-
um sið hefði átt að neita um skírn. Jafnvel þótt uppkomið fólk eigi í hlut, t.d. í
nýkristnu landi, eiga hvorki geðbilaðir né greindarskertir (furiosi et amentes) að
fara á mis við heilaga skírn (van der Lugt, „L’humanité des monstres“, bls. 13–
14 með tilvitnun í Tómas Aquinas). við ungbarnaskírn kæmi slíkt enn síður til
greina.
52 Af furðuþjóðum (sbr. nmgr. 30) eru það höfuðleysingjar sem þetta minnir á. Af
þeim þekkir Ísidór (Etymologiae, XI 3:17) tvö afbrigði, hið fyrra með augu á
bringu, hið síðara með augu á öxlum (humeris). Hér er nokkur munur á lýsing-
unni í Hauksbók (bls. 166) og Alfræði (bls. 34–35), en í báðum er talað um „augu
á herðarblöðum [svo]“, líkt og þýðandanum sé ekki framandi sú hugmynd að
andlitshlutar á búk geti snúið aftur eins og hakan í Borgarþingslögum.
ef hugmyndin um höfuðleysingja tengist einhverjum raunverulegum van-
skapnaði, þá yrði það að vera einn þeirra sem Brynja nefnir (bls. 121): acardius
acephalus. Hann er afar sjaldgæfur og kemur einungis fyrir í tví- eða fleir -
burafæðingum því að fóstrið er hjartalaust (a-cardius) og gæti ekki vaxið nema
njóta blóðrásar frá eineggja systkini. Á slíku fóstri eru ýmsir líkamshlutar
óformaðir eða vantar alveg, þ. á m. oft einmitt höfuðið (a-cephalus = höfuð laus),
og að sjálfsögðu lifir það ekki af fæðinguna.
Þó þetta sé sjaldgæft, og enn sjaldnar sem slíkur burður minnir virkilega á
höfuðlausa mannveru (sjá sláandi dæmi hjá k. R. S. Pool, „Fœtus Acardius
Acephalus“, Postgraduate Medical Journal 40 (1964), bls. 93–94. Finnst á vef
PubMed Central sem ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2482567), þá voru
það einmitt sjaldgæfustu vanskapnaðir sem sögur gátu sprottið af og þróast
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 160