Andvari - 01.01.2019, Síða 104

SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR
OG ÞÓRA SIGRÍÐUR INGÓLFSDÓTTIR
Hjónaþáttur: Skáldið og skassið
Drættir frá Þórbergi Þórðarsyni og Margréti
Jónsdóttur í þríleik Ólafs Jóhanns Sigurðssonar
Inngangur
Íslendingar eru svo þunnir í skáldskaparmati, að þeir halda að ekkert sé skáld-
skapur nema maður „skapi“ persónur, og sköpunin er venjulega ekki frumlegri en
svo, að höfundarnir taka persónur, sem þeir hafa þekkt í lífinu eða haft sagnir af
og hnoða upp úr þeim bókmanneskjur.1
Ofangreind orð lét Þórbergur Þórðarson falla í samtali sínu við Matthías
Johannessen, Í kompaníi við allífið, árið 1959. Þeir félagarnir eru að ræða
skáldskaparaðferð Þórbergs sem segir bækur sínar yfirleitt vera „sannar frá-
sagnir, hafnar dálítið upp í æðra veldi“.2 Í framhaldinu gagnrýnir hann höf-
unda skáldsagna fyrir að „hnoða [...] bókmanneskjur“ úr raunverulegum fyr-
irmyndum. Vera kann að þessi orð Þórbergs vísi meðal annars til þess að
hann hafi hitt sjálfan sig fyrir í skáldverkinu Gangvirkinu eftir Ólaf Jóhann
Sigurðsson sem komið hafði út fjórum árum fyrr, árið 1955.3 Gangvirkið er
fyrsta bókin í þríleik Ólafs Jóhanns sem allar bera undirtitilinn Úr fórum
blaðamanns og komu út á 28 ára tímabili (1955–1983). Hinar tvær eru Seiður
og hélog (1977) og Drekar og smáfuglar (1983).4 Sagan gerist að mestu leyti
í Reykjavík á hernámsárunum 1940–1949 og eru tímasetningar og atburðir
hennar í samræmi við Íslandssöguna á þeim tíma.5 Aðalpersóna og sögu-
maður þríleiksins er Páll Jónsson blaðamaður og minnir persónulýsing Ólafs
Jóhanns á honum að nokkru leyti á aðalpersónu Íslensks aðals (1938) og
Ofvitans (1940 og 1941) enda eiga þeir Páll og hinn ungi Þórbergur ýmislegt
fleira sameiginlegt en að vera skáldhneigðir og rauðhærðir. Báðir eru þeir
einstæðingar utan af landi sem glíma við fátækt og þunglyndi eftir að þeir
flytja til Reykjavíkur ungir menn. Báðir þrá að mennta sig en hafa ekki efni
á því. Báðir nota þeir heimasveitir sínar – Djúpafjörð og Suðursveit – sem
viðmið í viðsjálli veröld. Í huga beggja stendur heimasveitin sem tákn fyrir
sakleysi og óspillt líferni og er stillt upp sem andstæðu við borgarlífið. Þekkt