Andvari - 01.01.2019, Side 115

114 SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR OG ÞÓRA SIGRÍÐUR INGÓLFSDÓTTIR ANDVARI
deildi mörgum hugðarefnum Þórbergs; var róttæk, áhugasöm um spíritisma
og hafði ánægju af bókmenntum, svo fátt eitt sé nefnt. Hann hefur aug-
ljóslega hrifist af henni, varla hefði hann annars kvænst henni svo fljótt
eftir fyrstu kynni. Hjónaband þeirra entist í ríflega fjóra áratugi eða þar
til Þórbergur lést árið 1974. Minna má á að Margrét hafði gott auga fyrir
myndlist og safnaði málverkum eftir jafnt þekkta sem unga og upprennandi
myndlistarmenn á sambúðarárum þeirra Þórbergs og tók þar eiginmanni
sínum fram sem hvorki skildi nútímalist né nútímaljóð.23 Þótt Ólafur Jóhann
láti heimili Arons Eilífs og frú Hönnu skarta vönduðum málverkum er það
þó ekki frúin sem velur verkin, líkt og Margrét gerði, heldur Aron sjálfur
eða þau eru gjafir frá samstarfsfólki hans. Miðilshæfileikana eiga þær þó
sameiginlega frú Hanna og Margrét og er víða að finna frásagnir þar um, til
að mynda í viðtalsbókinni Við Þórbergur sem Gylfi Gröndal tók saman um
Margréti þegar hún var orðin háöldruð.24
Á málþingi sem haldið var í tilefni af aldarafmæli Þórbergs í Reykjavík
flutti rithöfundurinn Einar Bragi erindi og þótti augljóslega ástæða til að
grípa til varnar fyrir Margréti:
Vert er að veita því athygli að skýr og skorinorð endurfæðing Þórbergs til rit-
starfa hefst sama ár og hann kvænist Margréti Jónsdóttur. Sigfús Daðason sagði
í umræðuþætti í útvarpinu á dögunum að Margrét hefði rekið Þórberg eins og
fyrirtæki. Þessi ummæli komu illa við mig. Margrét hefur á yngri árum verið lag-
leg og lífmikil kona sem heillaði Þórberg. Hún var bæði hrifin og stolt af honum
og átti mikinn metnað fyrir hans hönd. Hún var vargur dugleg og án efa gleggri á
fjármál en maður hennar, enda hægt við að jafnast. Vel má vera að hún hafi verið
umboðsmaður höfundarins gagnvart útgefendum, um það veit ég ekki neitt. En ætli
honum hafi þá ekki komið vel að eiga hauk í horni sem annaðist veraldarvafstrið?
Og hafi viðskiptavit Margrétar fengið því áorkað að Þórbergur gat gefið sig allan
að ritstörfum frá upphafi hjúskapar þeirra til loka starfsævi sinnar megum við vera
henni ævinlega þakklátir Íslendingar.25
Af því sem fram kemur í tilvitnunum hér að ofan í Halldór Guðmundsson
og Einar Braga má greinilega sjá að lýsingin á frú Hönnu Eilífs er að ein-
hverju leyti byggð á því sem ‚almannarómur‘ hafði um Margréti Jónsdóttur
að segja. Sérstaklega á það við um samskipti hennar við útgefendur/ritstjóra
skáldsins, það er að segja starf hennar sem innheimtumaður ritlauna, sem
og varðstöðu hennar um vinnufrið skáldsins. Ýktar lýsingar sem því tengjast
í þríleik Ólafs Jóhanns hafa vafalaust þótt mjög skoplegar, sem þær og eru.
En lýsingarnar á vafasamri fortíð frú Hönnu og „lauslæti“ hennar kunna að
vekja annars konar viðbrögð í dag en á ritunartíma bókanna. „Lauslæti“ var
orð sem aðeins var notað um konur á meðan þeir karlmenn þóttu „kvenna-
gull“ sem höfðu reynslu af ástarlífi fyrir hjónaband að státa. Í bókinni ÞÞ. Í
forheimskunarlandi skrifar Pétur Gunnarsson um Margréti: