Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 47

49
Lof sé flumbrugangi. Stundum. Yfirgengileg reiði, of mikil léttúð, of
oft, og þá er dauðinn vís eða menn fá einfaldlega ekki að vera með í leik-
unum þar sem mikið er lagt undir og einstaka axarskaft kann að vera talið
til dyggða. Það er sem sagt útsmogið brjálæði, skipulögð óregla. En hér
þarf að fara hárrétt með hlutverkið, vegna þess að andstæðingarnir vita að
órökvísi er árangursrík aðferð − og aldrei er að vita nema þeir noti hana
sjálfir. Allir vita að uppgerð er hluti af leiknum. Hvernig er þá gangverkið
í falskri hótun? Stundum virðist þurfa til dálitla klikkun, eins og raunin var
með Nixon, til þess að það geti gengið upp.
Hér er dæmi um hreina sýndarmennsku, augljós leikræn tilþrif, en afar
áhrifarík, af því að þau afhjúpa hin óljósu mörk milli raunveruleika og lyga,
öfugt við þá skyndiathöfn þegar Hinrik I hrinti Conan. Sýning þessi átti að
vekja eftirtekt og til umhugsunar og það gekk eftir.
Ég sæki þessar hugmyndir til umræðu Roberts Bartlett um þá leið sem
Normannar fóru, að láta það spyrjast markvisst út að þeir stæðu á brún
brjálæðis, jafnvel þótt öllum væri ljóst að þeir ynnu gagngert að því að
skapa sér slíkt orðspor. Ætlunin var að láta ofbeldisverk þeirra líta út sem
sýndarmennsku; þeir ályktuðu réttilega að þeir gætu ekki tapað á sjónar-
spili. Vert er að rifja upp hvernig Bartlett lýsir þeirra „útsmoginni illsku“.
Hópur Normanna deildi við nokkra Grikki um herfang.
Sendiboði Grikkja kom í búðirnar. Normanni nokkur sem stóð þar
hjá gældi við haus á hesti [Grikkjans]. Fyrirvaralaust, „í því skyni að
erindrekinn hefði skelfilegar sögur að segja af Normönnum, kýldi
hann með berum höndum í háls hestsins, sem lyppaðist niður.“
Þessi ófyrirleitna og hrollvekjandi tortíming á hesti sendiboðans
(sem fékk samstundis betri hest) fól í sér skilaboð: Normannar víla
svívirðilegasta ofbeldi ekki fyrir sér.23
Þarna er á ferðinni tilraun til að byggja upp yfirburðastöðu með ógn
án þess að hóta neinum nokkru. Tilgangurinn er að smita allar kröfur
Normanna af undirliggjandi ógn; það gæti haft í för með sér að þeir þyrftu
ekki að krefjast neins framar. Til að halda þeim góðum er þeim fært allt sem
þeir girnast, án þess svo mikið sem að spyrja. Sviðsetning á þessum ljóta
23 Robert Bartlett, The Making of Europe: Conquest, Colonization, and Cultural Change,
950-1350, Princeton: Princeton University Press, 1993, bls. 86. Hér er vitnað í
Geoffrey Malaterra, De rebus gestis Rogerii, Calabriae et Siciliae comitis, et Roberti
Guiscardi ducis, fratris ejus 1.9, ritstj. Ernesto Pontieri, Rerum Italicarum Scriptores
V, Bologna: Nicola Zanichelli, 1925−1928, bls. 12.
HAFT Í HóTUNUM