Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 103

106
unnar. Í kjölfarið verður það verkefni að fella dóm yfir presti að prófraun
á hugrekki Eiríks og einnig, í vaxandi mæli, leið til að sýna að hann beygi
sig undir Guðs vilja.
Allt frá upphafi frásagnarinnar leikur trúin veigamikið hlutverk enda
er stranglúterskt andrúmsloft mikilvægur hluti sögusviðsins. Eiríkur byrj­
ar dagbók sína á að vitna í Orðskviði Salómons: „Að dómi hvers og eins
stendur Drottinn!“ (29:26).16 Í þessu efni er skilningur dómarans á lög­
unum meira í ætt við viðhorf frá 17. en 19. öld. Hægt er að túlka umrædda
setningu með almennum hætti á þá lund að maðurinn þiggi réttlætið frá
Guði. Raunar styrkja nýlegar þýðingar á Biblíunni þann skilning.17 Innan
sögu Blichers og í sögulegu samhengi danskra laga 17. aldar er hins vegar
þrengri merking hennar nærtækari: að tiltekinn dómur yfir hverjum ein­
staklingi sé í höndum Drottins. Þessi bókstaflega túlkun treystir tengslin
milli veraldlegra laga og trúarbragðanna, jafnvel trúarbragðanna í sinni
elstu og ströngustu mynd, enda eru hér um bil allar tilvitnanir í sögunni í
Biblíuna sóttar í Gamla testamentið.18
Sagan virðist staðfesta að dómurinn og aftakan á prestinum séu sam­
kvæmt guðlegum vilja sem þýðir auðvitað að dómarinn sé sjálfur aðeins
auðmjúkt handbendi Drottins. En kaldhæðni sögunnar er sú að málalokin
eru ekki í höndum Guðs heldur aðeins hins útsmogna þorpara Marteins
brúsa; þau eru afleiðing af blindu Eiríks á mannlega illsku og hans eigin
ívið breisku og bjöguðu dómgreind. Túlkunarsamhengi trúarbragðanna
reynist því vera hin djöfullega orsök mannlegs óréttlætis.
Í upphafi sögunnar er þetta ekki enn orðið ljóst. Tilvitnanirnar í
Biblíuna virðast aðeins mynda siðferðilegan ramma utan um starf dóm­
arans sem er að öðru leyti frekar jarðbundið og rökrétt. En eftir því sem
á lesturinn líður kemur í ljós að ritningargreinarnar hafa ekki aðeins það
hlutverk að staðfesta það forræði og þau siðferðileg viðmið sem búa í
lagabókastafnum, eins og dómarinn telur sjálfur, heldur grafa þær einnig
undan þessari framsetningu, þvert á áform dómarans. Hann er sannfærður
16 Sama rit, bls. 7.
17 Athugasemd þýðenda: Í 11. þýðingu á Biblíunni á íslensku, frá árinu 2007, hljómar
sama lína svona: „réttur mannsins kemur frá Drottni.“
18 Á 16. og 17. öld var talið að í Gamla testamentinu væri að finna gild viðmið; bæði
fyrir veraldlegt vald og dómskerfið. Augljós sönnun þess er að í dönskum lögum frá
1683, að undanskildum upphafsorðunum um hræðslu við dóma Guðs, eru hegn­
ingarlögin byggð á boðorðunum tíu úr 1. Mósebók. Sjá: Kong Christian Den Femtis
danske Lov, 6. bók, „Om Misgjierninger“, Kaupmannahöfn: Joachim Schmedtgen,
1683.
Karen-MargreThe SiMonSen og DiTlev TaMM