Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 184

189
yfir fimmtugt og verið búnir að þjóna í um 30 ár. Aldur, heilsufar og dauði
kunna því að hafa ráðið úrslitum um embættislokin. Af þeim fimm til sjö
prestum sem vitað er að létu af embætti í kjölfar siðaskipta voru allt að
fjórir hugsanlega giftir og því ólíklegt að siðaskiptin hafi valdið nokkru um
embættislok þeirra. Rúmlega 10 prestar vígðir á kaþólskum tíma gætu enn
hafa þjónað um 1590 og þar af hugsanlega þrír fram undir 1600.
Í Skálholtsbiskupsdæmi virðist því í hæsta lagi fjórðungur þeirra presta
sem getið er í Prestatalinu hafa lagt niður störf vegna siðaskiptanna en um
fimmtungur í Hólabiskupsdæmi. Vissulega hefur heldur betur munað um
þetta hafi nýliðun verði treg. Líklegt er þó að hlutfallið hafi verið þó nokk-
uð lægra og er athyglisvert hve lengi prestar upp aldir, menntaðir og vígðir
í kaþólskum sið héldu áfram þjónustu eftir siðaskipti. Gott dæmi um prest
vígðan á kaþólskum tíma er Sigurður Jónsson (d. 1595) Arasonar biskups
sem þjónaði á Grenjaðarstað. Hann var einn af lykilmönnum biskupsdæm-
isins bæði í tíð föður síns og eftir siðaskipti. Mögulegt er að tímasetja hve-
nær hann breytti helgisiðum í prestakalli sínu en það var á páskum 1554
og birti hann sérstaka yfirlýsingu um þá ráðabreytni. Höfundur þessarar
greinar hefur fært rök að því að Sigurður hafi gert það vegna þess hve
fljótur hann var til í þessu efni.74 Ekki er víst að allir prestarnir sem héldu
áfram þjónustu hafi verið svo samvinnufúsir við hinn nýja sið enda átti
hann sérstakra hagsmuna að gæta bæði vegna ættar sinnar sem gat gert
hann tortryggilegan og þeirra góðu embætta sem hann gegndi sem og þess
léns sem hann naut og hefur verið akkur í að halda.
Að svo miklu leyti sem mögulegt er að álykta eitthvað af þeim upplýs-
ingum sem hér hafa verið kynntar er líklegt að umtalsverður fjöldi presta
úr kaþólskum sið hafi haldið áfram þjónustu allt það tímabil sem hér er
kallað siðaskiptaáratugirnir og hafi þeir margir þvælst fyrir helgisiðaskipt-
um í sóknum sínum og þar með aukið teygjuna í siðaskiptaþróuninni.
Seigfljótandi á breiddina
Áhrifa siðbótarinnar gætti á fjölmörgum sviðum samfélags og menningar
sem sum hver eru nú talin veraldleg þótt svo væri ekki endilega á 16.
öld. Upptökin sjálf áttu samt rætur að rekja til mjög trúar- og einkalegs
sviðs. Þar er átt við andleg átök Lúthers sjálfs er hann skoðaði aðstæður
í kirkjunni um sína daga, ekki síst aflátssöluna, í ljósi rannsókna sinna á
74 Hjalti Hugason, „Frumkvöðull siðbótar?“, bls. 62–68.
SEiGFLJótANDi SiðASKipti