Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 140

161
sem samfélagsleg umræða getur stjórnast af reiði, eins og virðist að nokkru
leyti hafa átt sér stað þegar Hlíðamálið var á margra vörum. Þá var fólk
ekki aðeins tilbúið að sýna brotaþolum samstöðu heldur einnig að ná fram
einskonar refsingu með því að nafngreina og hóta meintum gerendum
eftir að þeim var sleppt úr haldi lögreglu. Hér hefur verið reynt að draga
fram sömu þjóðfélagslegu átakapunkta og greina birtingarmynd hefnda í
skáldsögunum Góðu fólki og Kötu. Í báðum verkunum er bent á takmark-
anir réttarkerfisins þegar kemur að kynferðisbrotamálum og hvernig það
bregst brotaþolum í leit að réttlæti. Afleiðingarnar verða þær að brotaþol-
ar leita nýrra leiða til að ná fram réttlæti; og í sögunum er því ferli lýst sem
hefndum.
Að nokkru marki má rekja upphaf réttarkerfa samtímans til hefnda
fyrr á öldum. Persóna kvikmyndar eða skáldsögu sem ákveður frekar að
hefna sín á misindismanni en að treysta á réttarkerfið er því að leita aftur
til eldri og að einhverju leyti frumstæðari réttarvitundar, þar sem lögmálið
auga fyrir auga, tönn fyrir tönn gildir. Slíkar sögur og myndir eru innlegg
í samfélagslega umræðu, enda þurfa áhorfendur eða lesendur að setja sig í
spor sögupersóna, sýna þeim samúð og samþykkja hefndina – sem er for-
senda þess að persónan sem sækist eftir hefnd geti talist hetja. Ennfremur
eru slíkar sögur háðar takmörkum réttarkerfisins; þar sem lög eru viðmið
fyrir réttarvitund innan samfélaga og brestir dómstóla eru forsenda þess að
réttlætanlegt sé að grípa til aðgerða. Verk um hefndir kvenna eftir nauðg-
un má þannig túlka sem femíniskt ákall eftir upprætingu nauðgunarmenn-
ingar, breyttum viðhorfum og nýjum áherslum löggjafans og dómstóla í
kynferðisbrotamálum.
Sögupersónan kata tekur skýra afstöðu með þeim sem hafa talað fyrir
breytingum í afgreiðslu dómstóla á kynferðisbrotamálum. Hefndinni í
verkinu er ætlað að vera ögrandi og að senda sterk skilaboð. En þrátt
fyrir að greina megi mikinn femíniskan slagkraft í verkinu og lesendum sé
markvisst gert ljóst að málstaður kötu eigi skilið samúð, þá blasir við að
blóðugar hefndir og einskonar stríð kynja sé ekki haldbær lausn á málum.
Í Góðu fólki er gerð tilraun til að varpa ljósi á kosti og galla beinna aðgerða
aðstandenda eftir kynbundið eða kynferðislegt ofbeldi. En Sölvi er óáreið-
anlegur sögumaður og ljóst er að kúgandi framkoma hans og ofbeldi gagn-
vart Söru móta viðbrögð hennar og aðstandenda ábyrgðarferlisins. Sölvi
upplifir aðgerðirnar sem hefnd en aðstandendur ferlisins telja það fela í sér
réttlæti. Hefnd í Góðu fólki er því réttlætisleit sem fer yfir strikið og verður
HEiMATiLBúið RéTTARkERFi