Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 101

104
Mettu, og þjáðst áfram af nagandi sektarkennd vegna ábyrgðar sinnar á
aftöku prestsins. Þegar hann kemst að raun um að presturinn hafi í raun
verið saklaus ber sektarkenndin hann ofurliði og dregur hann til dauða á
fáeinum dögum.
Guðlegt réttlæti og lagabókstafur manna
Vaðlaklerkur er glæpasaga sem skrifuð var áður en sú bókmenntagrein hafði
fyllilega mótast. Hún er í senn glæpasaga og réttarfarsdrama enda stýrir
Eiríkur bæði rannsókninni og dæmir og sagan lýsir bæði rannsókninni á
glæpnum og gangi málsins frammi fyrir dómstólum. Bæði uppbygging og
efni sögunnar höfða sitt á hvað til tilfinninga og rökhugsunar lesandans en
staðsetja um leið réttlætið á óljósum mörkum þessara tveggja sviða.10
Eiríkur er rökhyggjumaður og ákveðinn í að láta hvorki ytri áhrif eða
eigin fordóma trufla dómgreind sína en hann er eftir sem áður tilfinn­
ingalega tengdur málsaðilum. Stíllinn ýkir þessa togstreitu og afhjúpar
ríka samviskusemi og eftirsjá dómarans og um leið hellist áfallið og undr­
unin yfir hann þegar málið liggur að lokum ljóst fyrir. Höktandi stíllinn
virðist bera vitni um hreinskilni dómarans þegar hann færir hugsanir sínar,
kenndir og efasemdir til bókar, en samhliða má greina í dagbókinni ríka
þörf hans fyrir að réttlæta sínar eigin gjörðir.
Sögur Blichers eru fyrirtaks skáldskapur en þær sýna einnig hve mikinn
áhuga hann hefur á sagnfræði og hve umhugað honum er um virkni lag­
anna í samfélaginu.11 Vaðlaklerkur er harmræn saga, sem lýsir hræðilegum
atburðum og afleiðingum þeirra, en andstætt því sem gjarnan er sagt um
verk Blichers liggur styrkur sögunnar ekki aðeins í nöturlegri lýsingu á
sálarlífi nútímamannsins heldur einnig í meðvitaðri greiningu á lögum,
trúarbrögðum og réttlæti.
10 Í byrjun dagbókarskrifanna skiptir Eiríkur um umfjöllunarefni á milli efnisgreina.
önnur hver efnisgrein snýr að starfi hans sem dómara og hinar að vaxandi hrifn­
ingu hans á dóttur prestsins, Mettu. Skiptingin truflar ekki flæði sögunnar heldur
fléttast þessir tveir frásagnarþræðir saman og verða að einum í huga lesenda.
11 Að þessu leyti minnir Blicher á samtímamann sinn, þýska rithöfundinn Heinrich
von Kleist, sem hafði gefið út nokkrar af sínum merku sögum, þar á meðal Michael
Kohlhaas, aðeins tíu árum fyrr. Þegar hugað er að viðtökum á sögu Kleist kemur í
ljós áþekkur áhugi fræðimanna á ævisögulegri túlkun og sálfræðilegri greiningu á
gjörðum persóna, sem og hinu framandlega í sögunni. Aðeins nýlega hefur borið á
rannsóknum á raunsæislegum þáttum í verkum Kleists og áhuga hans á lagalegum
grundvelli samfélagsins. Samanburðarrannsókn á skrifum Blichers og Kleists myndi
sýna fram á hve þeir hafa líka sýn á bæði frásagnarhátt og lög.
Karen-MargreThe SiMonSen og DiTlev TaMM