Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 87

90
eigi því síður, þá minnti erkibiskup á vendilega, svo þig sem þína
ráðsmenn, að þér allir samt létið niður falla þess háttar þvingan og
þrengingar til heilagra kirkna. Hann bað yður aftur gjalda kirkjum
og þeirra persónum það sem þær höfðu áður fyri misst. Lög og sið-
venjur, skipanir þær sem þér höfðuð innleitt og víða dirfðust móti
kirkjunnar frelsi, bað hann yður vendilega af skafa yðrum bókum
og bréfum. Eður að minnsta lagi að þér vottið opinberlega að þér
viljið slíka hluti ei síðan frammi hafa við kirkjurnar, eður á þeirra
umboðsmenn.57
Þegar allt kom til alls stóð deilan um stöðu kirkjunnar innan ríkisins ekki
við embættismenn hennar heima fyrir heldur við almennu kirkjuna og páfa
sem konungur hafði samið við.
Því má segja að það hafi þá þegar verið orðið of seint fyrir höfðingja
að berjast gegn krist in rétt in um eftir 1277; kirkjan var þá orðin frjáls og
sjálfstæð samkvæmt ýtarlegum samningi kon ungs við Rómakirkju. Lög
innlendrar kirkju tóku aðeins mið af almennu kirkju lög unum og leik menn
höfðu enga aðkomu að þeim. Biskup hafði raunar ekki slíkt vald heldur, því
að hann var aðeins emb ættismaður almennu kirkjunnar og starf hans var
að framfylgja lögum hennar en ekki að setja þau. Þetta orðaði Árni biskup
svo: „að páfinn sá sem situr í guðs sæti segir klerkum öll kirkna forráð, og
honum á öll kristni með réttu að hlýða. Og þó ég vildi kirkna vald undir
leik menn gefa, átti það með öngvum kosti að haldast þótt gefið sé“ (110).
Þess vegna hafði Hrafn Oddson lögmaður rangt fyrir sér þegar hann
sagði á þinginu 1284: „Svo vitum vér og að engi á voru landi á lögum að
ráða utan kóngur“ (108–109). Þetta átti aðeins við um veraldleg lög – páfi
réði andlegum lögum.
Niðurlag
Árið 1280 var búið að semja um nýja stjórnskipan í norska ríkinu og lög-
gjöf var langt komin, meðal annars hafði verið settur nýr kristinréttur fyrir
Ísland árið 1275. Þá tók konungsvaldið skyndilegum sinnaskiptum og hóf
tilraunir til þess að snúa þróuninni við í þágu höfðingjanna og á kostnað
kirkjunnar. Á Íslandi kom þessi breyting í ljós þegar Jónsbók var borin upp
á Alþingi 1281 með ákvæðum sem stóðu gegn kristinréttinum. Við þessar
aðstæður risu staðamálin hæst en ágreiningurinn var í raun djúpstæðari
57 DI II 254.
Lára Magnúsardóttir