Úrval - 01.06.1959, Page 21

Andi og efni
Grein úr „Scientific American",
eftir Jaines R. Newman.
HÁTT uppi í hvolfi höfuðsins,
þar sem heilinn hefur að-
setur, kveiknar ljós heimsins.
Þar vefa skynjanir, tilfinning-
ar og minningar myndir sínar.
í þessu litla búi kristallast öll
reynsla. Er þessi kvikmynd
endurskin af raunverulegum
heimi, sem til er fyrir utan, eða
er myndin sjálf allur heimur-
inn? Sú spurning hefur öldum
saman verið íhugunarefni
heimspekinga, vísindamanna og
leikmanna. Þeir sem kallaðir
eru hugsæismenn hafa fullyrt,
að myndin sem hugurinn skap-
ar sé veruleikinn og efnið ein-
ungis hugsmíð; þeir sem kall-
aðir eru efnishyggjumenn hafa
haldið því fram, að einungis
efnið sé til og að hugurinn sé
aðeins einn eiginleiki þess.
Sjálf merking orðanna ,,andi“
og „efni“ hefur að sjálfsögðu
verið endalaust deiluefni, en um
eitt hafa menn að minnsta
kosti oftast verið sammála: að
milli anda og efnis sá óbrúan-
legt djúp.
Umræður halda áfram, nú
síðast í bók Erwins Schröding-
er: Mind and Matter (Andi og
efni). Hún er safn fyrirlestra,
sem Schrödinger hélt við há-
skólann í Cambridge. Þessum
skarpskyggna, eirðarlausa anda
befur lengi verið hugstæð hin
mikla spurning um sambandið
milli anda og efnis. Meginvið-
fangsefni hans er að vísu eðlis-
fræði, en augu hans hafa spann-
að víðara svið. Honum brenna
i muna viðfangsefni, sem vís-
indin í þröngri merkingu geta
ekki leyst ein. í leit sinni að til-
gangi — bæði lífsins og heims-
ins — hefur hann ekki ein-
skorðað sig við hefðbundnar
aðferðir vísindanna. Hann hef-
ur ekki afneitað þeim, en hann
hefur bætt við þær. Bertrand
Russel komst svo að orði í nafn-
kunnri ritgerð, að beir sem leit-
ist við að gera sér grein fyrir
heiminum sem einni heild, með
aðstoð hugans, hafi fundið
þörfina á því að leita stuðnings
bæði vísinda og dultrúar
(mysticism). Schrödinger hef-
ur fundið þessar þarfir og reynt
að samræma þær. Bók hans er
gimsteinn með mörgum glit-
17