Úrval - 01.06.1959, Side 25

ANDI OG EFNI
ÚRVAL.
að lesandinn saki hann um að
vera með siðaprédikanir í stað
þess að boða vísindi, slær
Schrödinger varnagla. ,,Þið
megið ekki æíla,“ segir hann,
„að ég vilji halda fram hug-
myndinni um þróun tegundar
vorrar í átt að æðra markmiði
sem áhrifaríku tæki til að út-
breiða siðalögmál. Það getur
hún ekki verið, því að það er
óeigingjarnt markmið og gerir
því ráð fyrir að maðurinn sé
dyggðugur." Nei, boðorð Kants:
„þú skalt!“ er enn óskýrt, og
siðalögmálið • „vertu óeigin-
gjarn!“ er einfaldlega stað-
reynd, sem menn hafa orðið á-
sáttir um, jafnvel þeir sem ekki
fylgja því nema endrum og eins.
Schrödinger lítur á hana sem
vísbendingu um, að „við séum
nú við upphaf líffræðilegrar
breytingar úr eigingjörnu til ó-
eigingjarns viðhorfs, að maður-
inn sé að þróast í þá átt að
verða f élagsvera (animal
social)“. Eigingirni er dyggð
hjá dýri sem fer einförum. Það
verður fyrst og fremst að
hugsa um sjálft sig ef það vill
lifa; það heitir á máli þróunar-
innar, að náttúruval styðji
eigingirnina. En þegar samfé-
lög myndast, verður að setja
hemil á eigingirnina. í sumum
ævafornum samfélögum — t. d.
hjá býflugum, maurum og term-
ítum — hefur eigingirninni al-
gerlega verið útrýmt. Ríkið er
hið eina sem máli skiptir, og
einskonar ofstækisfull þjóð-
ernisleg eigingirni einstakling-
anna. („Vinnudýr, sem fer í vit-
lausa býkúpu, er umsvifalaust
drepið“.) I sögu mannkynsins
má greina svipaða þróun. Eig-
ingirnin er vissulega enn rík í
okkur, en jafnframt gætir hjá
okkur þjóðernislegrar eigin-
girni. Samt er nú mörgum orðið
það ljóst, að þjóðernistefna sé
einnig löstur. Þrá einstaklings-
ins eftir friði á í baráttu við
þjóðerniskennd hans; og ef til
vill mun hin frumstæðari (og
skynsamlegri) tegund eigin-
girni forða honum frá tortím-
ingu: „Ef við værum býflugur
eða maurar, sem ekki þekkja
persónulegan ótta eða hugleysi,
myndu styrjaldir halda áfram
til eilífðar. En sem betur fer er-
um við bara menn — og hug-
leysingjar." Því miður eru hlut-
irnir ekki svona einfaldir í
raun og veru.
Lesendunum kann að virðast
að þessar skoðanir Schrödingers
feli í sér að minnsta kosti þegj-
andi viðurkenningu á kenning-
um Lamarcks um arfgengi á-
unnina eiginleika, því að ef
hegðun á stöðugan þátt í þróun-
inni, hljóta þá ekki áunnir
eiginleikar að erfast? Schröd-
inger segir, að þessi spurning
hafi lengi valdið honum heila-
brotum, en hann telur sig nú
hafa fundið svarið.
Ef hegðun hefur líffræðileg-
ar afleiðingar meðal planta og
óæðri dýra, þar sem líklegt er
að hún stjómist af tilviljunum,
21