Gátt - 2009, Síða 38

38
F R Æ Ð S L U M I Ð S T Ö Ð A T V I N N U L Í F S I N S
G Á T T – Á R S R I T – 2 0 0 9
ingi, fjölskylduböndum og þörfinni fyrir félagsleg samskipti á
vinnustaðnum. Hins vegar njóta Norðurlandabúar sérstakra
forréttinda eins og heilsutrygginga, lífeyris eftir starfslok og
möguleika á símenntun sem lögskipuðum rétti.
Fólk vill eiga valkosti varðandi eigið líf og eldra fólk er
þar engin undantekning. Það vill eiga val um hvar og hve-
nær starfað er og hvort farið er snemma á eftirlaun eða
unnið hlutastarf eða fullt starf svo lengi sem heilsan leyfir og
hæfnin og reynslan er nýtanleg. Þetta er einfaldlega hluti af
hinni mannlegu leit að vellíðan og hamingju í lífinu.
Spurningin, sem hefur legið að baki öllu starfi ESN-hóps-
ins, er þess vegna: Hversu opið er hið „norræna fyrirkomu-
lag“ fyrir þörf fólks á síðari hluta ævinnar til þess að móta sitt
eigið líf með símenntun á vinnustaðnum og eftir starfslok?
Segja má að lífseigar goðsagnir varðandi eldra starfs-
fólk og nám á efri árum einkenni enn menningu nor-
rænu þjóðanna. Þessi gamalgróna hugarafstaða hefur
djúpstæð áhrif á ímynd samfélagsins af eldra fólki, sem hefur
lokast inni í ramma fyrirframgerðra hugmynda, hvað felist
í því að eldast, verða eldri. Þrýstingur vinnufélaga, afstaða
maka, fjölskyldu og vina hefur mikil áhrif á væntingar hinna
eldri til sjálfs sín og samfélagsins. Góðu fréttirnar eru hins
vegar að augljóslega er jákvæðari sýn að mótast gagnvart
eldra starfsfólki og hæfni þess.
Þótt nokkurs mismunar gæti meðal norrænu þjóðanna
innbyrðis má fullyrða að hið norræna velferðarkerfi og hinir
víðtæku möguleikar til fræðslu fullorðinna á Norðurlöndum
skapi traustan grundvöll fyrir almenna virkni og fræðslu,
einnig fyrir eldra starfsfólk.
Á síðustu árum hafa orðið gagngerar breytingar á við-
horfum og aðgerðum fólks á Norðurlöndum hvað varðar
eldra fólk og símenntun þess. Helstu áhrifavaldar þessara
breytinga hafa verið: breytingar á lögum varðandi jafnrétti og
kröftugar aðgerðir stjórnvalda til þess að framfylgja þeim og
enn fremur fjölþætt þróun í samfélaginu sem hefur áhrif á líf
og lífsmáta einstaklinganna. Fólk á sjötugsaldri nú er stórum
heilsubetra, betur menntað og hefur allt aðra reynslu af þátt-
töku í framgangi vinnustaðarins en fyrri kynslóðir.
Samtök launafólks á Norðurlöndum eru yfirleitt vel
skipulögð og eldra starfsfólk er gjarnan ábyrgt félags-
fólk. Þátttaka fagfélaga og verkalýðsfélaga í þessari
umræðu og breytingaferlinu er því afar áríðandi. Hug-
myndin um símenntun og þörfin fyrir störf sem skipta máli
hefur verið hluti af samningagerð aðila atvinnulífsins alls
staðar á Norðurlöndunum. Samt er það svo að ekki hafa allir
notið þeirra möguleika – eða ekki nýtt sér þá – til þess að
halda áfram að mennta sig en það gæti verið þáttur í því að
byggja upp starfsframa þeirra.
Því er oft haldið fram að símenntun sé orðin hið nýja tæki
til að tryggja starfsöryggi á dagskrá launþegasamtakanna þar
sem „símenntun er að verða jafnmikilvæg réttindi fyrir starfs-
lið samtímans eins og réttur til eftirlauna var áður fyrr“ segir
í ársskýrslu ILO 2003. Hins vegar hefur útvíkkun starfsframa
eldra starfsfólks ekki verið á dagskránni þar til nýlega.
Samkvæmt hefðinni hefur megináhersla fagfélaganna
í samningagerðinni hvílt á styttingu bæði vinnutímans
og starfsævinnar. Jafnvel þótt fagfélögin hafi smám saman
gert sér ljóst að eldra starfsfólk vildi eiga val um lengri starfs-
ævi hefur farið lítið fyrir kynningu slíkra hugmynda meðal
félagsmanna. Ýmsar kannanir hafa reyndar sýnt að samtök
launafólks eru í mjög erfiðri aðstöðu í þessu máli en þær sýna
jafnframt að samtökin ættu að þróa skýrari stefnu og verk-
Vefsíða ESN hópsins á vef NVL, www.nordvux.net