Morgunblaðið - 26.03.1988, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. MARZ 1988
37
fram. Hann segir vinum sínum, að
honum hafi verið hleypt inní heim
andanna og hann hafi komið inní þá
veröld, sem við tekur eftir dauðann.
Hann er nú maður á sextugsaldri
— einn virðulegasti vísindamaður
samtímans. Fólk virðir undrandi fyr-
ir sér heiðarlegan svip hans. Það
tekur eftir því, að augnaráð hans er
orðið annarlegt. Það er farið að
spyija: Er hann heill heilsu? Er hann
í rauninni með öllum mjalla? Hvað á
fólk að halda, þegar það heyrir gáf-
aðan vísindamann, sem fengist hefur
við rannsóknir áþreifanlegra hluta
segja þetta: „Mér hefur verið leyft
að heyra og sjá hluti í öðru lífi, sem
furðulegir eru og enginn maður hef-
ur áður þekkt."
Hann segir að skyggni sín hafi
þroskast smám saman. I þijú hefur
hann gengið í gegnum þjáningarfulla
sálarreynslu. A þessu tímabili hefur
hann hvað eftir annað legið í langan
tíma í eins konar nióki, þar sem
draumsýnir hafa birst honum í réttri
röð. í draumum þessum hvarf hann
æ lengra inn í andlega heim, þangað
skógarins; í blóðrásinni alheimslög-
mál lífsins; hin sífellda hverfing fæð-
ingar og dauða, upplausnar og end-
umýjunar. Auk þess felst í hveijum
hlut fullkomið form þess sem hann
er hluti af. Þannig leynist í sjódrop-
anum lögun og efni alls hafsins. Eða
í stuttu máli.
Náttúran er öll í hinum minnsta
hluta sínum. Við lifum því hér og
hrærumst sem litlir alheimar og ber-
um með okkur og í okkur, bæði him-
ininn og heiminn, og þarafleiðandi
einnig Guðsríki.
En jafnvel þessi efnisheimur okkar
var ekki skapaður af Guði í eitt
skipti fyrir öll. Sköpun heimsins held-
ur stöðugt áfram undir sífelldum
áhrifum frá hinum andlega heimi.
Sál einstaklingsins og alheimsins
sameinast í sífellu í líkamanum í
visku og kærleik. Gætum við beitt
andlegri sýn okkar yrði okkur ljóst,
að viskan og kærleikurinn eru hinar
sönnu traustu máttarstoðir tilveru-
byggingarinnar, og að efni þessa
heims eru einungis gufustrókar, sem
hverfa uppum reykháf. „Þetta er
andlegs lífs, þar sem trúin er ríkjandi
þáttur. Dýrin sem næst koma tákna
þann þátt hins andlega lífs þar sem
kærleikurinn er virkastur. Og að
lokum kemur maðurinn, sem ekki
einungis býr yfir trú og kærleik,
heldur einnig skilningnum. Ennfrem-
ur má ekki taka skilningstré góðs
og ills í Edengarði í bókstaflegum
skilningi. Það er tákn veraldlegrar
þekkingar og tilfinninganautnar.
„En þess háttar fæða er hættuleg
æðra lífi mannsins,"' segir Sweden-
borg.
Með svipuðum hætti áleit hann,
að margar kenningar kirkjunnar
þyrfti að túlka á ný; og hann reyndi
með djarfhuga einlægni að snúa trú-
arbrögðunum aftur til foms einfald-
leiks. Þannig ræðir hann til dæmis
sérstaklega um bókstafskenningu
Þrenningarinnar. Um það segir hann
m.a.: „Því fer ijarri að Jesús sé son-
ur Guðs og annar í röð Þrenningar-
innar. Hann er sjálfur hinn eini Guð
og túlkar alla Þrenninguna í persónu
sinni“.
Swedenborg er andvígur kenningu
Swedenborg á yngri árum.
Sumarhúsið.
Heimili Swedenborgs.
til hann þóttist fá svör við leyndar-
dómnum mikla — ástandi sálarinnar
eftir dauðann.
Nútíma geðlæknar myndu senni-
lega segja, að hér hafi verið um kleif-
huga að ræða. Hinn ytri maður hélt
áfram að vera rólyndur, hagsýnn og
hefðbundinn í háttum sínum. í sam-
ræmi við stétt sína og stöðu var
hann girtur sverði, bar duft í hár
sitt og gékk með gullbúinn staf. En
hið innra var flóð hinna furðulegustu
hugmynda, sem erfitt var fyrir aðra
að henda reiður á. Stundum lyfti
Swedenborg þessum hugmyndum
uppí hæðir ljóðræns skáldskapar.
Hér var ekki einungis vísindamaður
að verki, heldur og dulhyggjumaður,
sem skyggndist of heima alla. Allt
það sem aðrir þóttust vita, sá hann
nú í innri sýn.
Swedenborg sagði nú upp starfi
sínu við hinar konunglegu námur og
sneri sér aftur að handritum sínum
og ferðalögum. Hann ferðaðist í senn
yfir lönd Evrópu og inní hinn andlega
heim sálarinnar. Hann skýrði frá
árangri þessara andlegu ferða sinna,
sem hann kvaðst hafa fengið skipun
um að skrifa frá æðri máttarvöldum.
Heimur sá, sem við lifum í, sagði
Swedenborg að væri íjarri því að
vera raunverulegur; hann væri að-
eins tákn hins andlega. Líkt og
myndastyttan er einungis steinklæði
skapandi hugsunar, sem fæðst hefur
í hug myndhöggvarans. Með sama
hætti er mannslíkaminn aðeins
klæðnaður sálarinnar, því það er
aðeins á líkamlega sviðinu, sem hægt
er að birta hinn skínandi svip andans
ófullkomnum skilningarvitum
mannsins. Þetta er orsökin til þess
að Guð tók á sig mannlega mynd.
Hann gerði það til þess að sýna
manninum, að hann væri guðlegrar
ættar.
Efnið er því aðeins tákn. En þareð
efnið svarar í hveiju atriði til an-
dans, þá geta vitrir menn og góðir
öðlast skilning á heimi andans, þótt
þeir séu í viðjum skilningarvita sinna.
Því ekkert er til í náttúrunni, að
sögn Swedenborgs, sem ekki endur-
speglar uppruna sinn eða sál. Sér-
hver hlutur í heimi náttúrunnar er
endurspeglun sama hlutar í heimi
andans. Allar hugmjmdir eru táknað-
ar með líkamlegum sannreyndum.
Allt á sér andlegar rætur — andlegt
upphaf. í sæði trésins leynist lögun
sannleikurinn um lífíð,“ sagði Swed-
enborg.
Eftir að Swedenborg hafði gert
grein fyrir dulfræðilegri kenningu
sinni um alheiminn, sneri hann sér
að guðfræði himnanna. Hann skrif-
aði margar bækur, sem varpa nýjum
dýrðarljóma yfir mynd Krists í sam-
visku mannsins. Hann taldi sig hafa
fengið fyrirmæli æðri máttarvalda
til þess að endurtúlka guðs orð, eins
og það birtist í Biblíunni. Og þegar
„hið andlega ljós“ hafði opnað augu
hans nægilega sneri hann sér að
þessu verkefni.
Hann hélt þvi fram, að Ritningin
hefði engu síður andlega merkingu
en bókstaflega, því hún fjallaði jöfn-
um höndum um hinn andlega heim
og hinn efnislega. Kirkjan hefði tek-
ið Ritninguna og tímatal hennar bók-
staflega. Þótt sögur Biblíunnar væru
gerðar af efni rúms og tíma, holds,
elds og jarðar, þá væru þær einung-
is aðferð Guðs til þess að láta í ljós
einfaldan sannleik hinna andlegu
sviða. Þannig væri Sköpunarsagar.
til dæmis einungis dæmisaga Sex
dagar sköpunarinnar tákna þannig
hin sex stig, sem maðurinn gengur
í gegnum til að öðlast þekkingu,
kærleik og fullkomnun í mynd guðs.
Fyrst skapaði Guð fiska og fugla.
Þessar skepnur tákna fyrsta stig
kalvinista um forlög, eða náðarútv-
alning. Hann segir að frelsun manns-
ins liggi ekki í trú hans, heldur lynd-
iseinkunn og vilja hans til þess að
láta gott af sér leiða. Eða með orðum
Swedenborgs: „Líf það sem leiðir til
himnaríkis liggur ekki í því að draga
sig útúr heiminum, heldur starfa í
honum. Guðrækilegt lífemi án góð-
verka leiðir manninn jafnlangt burt
frá himnum, eins og það er almennt
álitið leiða til himnaríkis."
Maðurinn á sem sagt að lifa starf-
sömu lífi í þjóðfélaginu, en ekki
bænalífi I einrúmi. Þá telur Sweden-
borg það mesta bamaskap að trúa
því, að Guð dragi anda mannsins til
himna. Það er ástand innra lífs
mannsins, sem skapar honum eigið
himnaríki. Himininn er innra með
okkur, en ekki utan okkar. Það fer
því enginn til himna, sem ekki hefur
meðtekið þá dýrð í hjarta sínu.
Hvað er þá þetta himnaríki, sem
Swedenborg verður svo tíðrætt um?
Það er blátt áfram stöðugt ástand
kærleiks í verki. Kærleiksríkt líf nær
útyfir gröf og dauða. Enda er dauð-
inn einungis framhald lífsins. Hann
táknar hvorki umbreytingu né enda-
lok núverandi tilveru. Er henni satt
að segja að litlu frábrugðinn. Og
Swedenborg lætur sér ekki nægja
þessar fullyrðingar, heldur lýsir lífinu
eftir dauðann í einstökum atriðum.
„Það líða aðeins nokkrir dagar
eftir dauða líkamans. Þangað til
maðurinn fer inní annan heim,“ seg-
ir hann. „Þegar maðurinn deyr
líkamsdauða er hann leiddur inní
visst ástand, sem er mitt á milli
svefns og vöku, en í þessu ástandi
finnst honum hann samt vera glað-
vakandi. Öll skilningarvit hans eru
eins næm og þegar hann var vak-
andi í líkama sínum. Og þegar and-
inn fer að venjast umhverfi sínu
smám saman og gera sér grein fyrir
dauða sínum, þá bregður mörgum í
brún, því sá heimur sem hann er
staddur í er svo svipaður þeim sem
hann yfirgaf, að margir neita að trúa
því yfirleitt, að þeir séu í rauninni
dánir. Þannig kemst hinn nýkomni
andi að því, að hann hefur líkama
svipaðan þeim, .sem hann yfírgaf;
hann hittir fyrir sams konar fólk, og
hann sér allt í kringum sig sams
konar hluti og atburði og hann vand-
ist ájörðunni. Hann nýtur með öðrum
orðum raunverulegur og áþreifan-
legrar tilveru.
Er þetta þá öldungis eins og lífið
hémamegin? Nei, á því er einn regin-
munur. Skilningarvit manns er miklu
næmari, miklu meira lifandi. Um
þetta segir Swedenborg meðal ann-
ars: „Gæta skyldu menn þess, að
leggja ekki trúnað á þá röngu skoð-
un, að andamir hafi ekki miklu næm-
ari tilfinningar, heldur en meðan
líkaminn lifir. Andar hafa ekki ein-
ungis sjón, heldur búa þeir við ljós,
sem hádegisbirta jarðartilvemnnar
stenst engan samanburð við. Einnig
hafa þeir heym, sem langt tekur
fram því, sm þeir nutu í líkamanum.
Ennfremur eru óskir þeirra og ástúð
óendanlega miklu sterkari. í stuttu,
maðurinn missir ekkert við dauðann,
er enn í öllum skilningi maður, að-
eins fullkomnari en þegar hann var-
í líkamanum.
En hann tekur ekki einungis með
sér skilningarvit sín, heldur einnig
skoðanir sínar, fordóma, venjur og
öll þau sálarlegu áhrif sem uppeldi
hans í fyrra lífi leiddu af sér. Þannig
hafa ýmsar göfugar sálir þráð til
dæmis, að eiga viðræður við vitrustu
menn allra alda og fá nú þá ósk
uppfyllta. Öðmm guðhræddum sál-
um hefur á jörðunni verið komið til
að trúa því, að á himnum sé sífelldur
samfagnaður og allur tíminn fari í
bænastundir og tilbeiðslu. Þessum
öndum er leyft að ganga í musteri
og framkvæma þar helgiathafnir
sínar, eins og lengi og þeim þókn-
ast. Komast þeir fyrst í hrifningar-
ástand, en þegar langur bænatími
er liðinn tekur að draga úr ákafan-
um, suma tekur að syfja, aðrir taka
að geyspa eða hrópa um að losna,
og allir verða þannig að loknum upp-
gefnir á óhófi þessarar tilbeiðslu.
Að lokum læra andamir hvert er
hið sanna eðli himna. En það liggur
í þeim unaði, að gera eitthvað sjálfum
manni og öðmm til góðs. Með öðmm
orðum, að tilbiðja Guð liggur ekki í
sífelldum sálmasöng. Það liggur í því
að láta ávexti kærleikans njóta sín,
þ.e. að vinna af dyggð, einlægni og
iðni að því starfi sem hentar manni
best, því í þessu liggur guðsástin og
því að elska náunga sinn.
Þetta aðlögunartímabil, segir
Swedenborg að fari fram í ástandi
milli himins og heljar; því hver mað-
ur verður að sæta dómi, áður en
hann er sendur til annars hvors stað-
arins. Hins vegar, segir hann, að sú
trú, að á dómsdegi standi sálin fyrir
rétti og sé dæmd af rannsóknardóm-
ara sé röng. Hér er hvorki andrúms-
loft réttarhalda né lögreglu. Hins
vegar er manni sýndur liðinn ævifer-
ill og þarmeð verk hans í fyrri til-
vem, góð og ill. Hann verður þá sinn
eigdn dómari, sitt eigið vitni og
ákveður sjálfur, hvar hann skuli taka
sér aðsetur.
„Drottinn varpar því engum til
heljar," segir Swedenborg, „heldur
dragast þeir andar, sem komið hafa
yfirum með hið illa í hug sínum til
heljar þeirrar, sem þeir hafa tilhneig-
ingu til, því aðeins þar geta þeir fund-
ið félagsskap þann, sem þeir sækjast
eftir." Stundum, segir Swedenborg,
að ilhim anda sé leyft að koma tií
himna, ef hann óskar þess; en hann
segir að hann geti ekki þolað hrein-
leikann og sé því fljótur að skipta
um dvalarstað. Auk þess er illum
öndum ekki fyrst og fremst refsað
fyrir illvirki sín á jörðunni, heldur
vegna þess, að þeir kjósa enn hið
illa, eftir að misgerðir þeirra hafa
verið leiddar þeim fyrir sjónir og
góðleikurinn útskýrður fyrir þeim.
„Það er því ekkert ljótt í hegningu
Drottins," segir hann, „Guð sendir
aldrei neinn til heljar," segir Sweden-
borg, „heldur óskar að bjarga mönn-
um þaðan. Þvi síður leggur hann
kvalir á menn; en þareð hinn illi
skundar sjálfviljugur til hins illar
dvalarstaðar til þess að læra betur
verður hegningin til gagns."
Og hinn mildi dulspekingur heldur
áfram: „Allt illt á sér takmörk, jafn-
vel í víti. Djöflamir í Víti eru hindrað-
ir í því að sökkva enn dýpra niður í
illskuna, en þegar þeir voru á jörð-
unni, því þar er það lögmál ríkjandi,
að enginn má verða verri en hann
var í fyrra Iífí.“
Það þarf vart að taka það fram
að þessi heilagi Frans Svía fanrí öll-
um góðum mönnum stað í himna-
ríki, hvort sem þeir voru kristnir eða
ekki. Um þetta segir hann: „Það
fyrirfinnst ekki stafur um það í Ritn-
ingunni, að gera eigi mun á persón-
um eða þjóðum, þareð englamir láta
sig engu skipta persónuleik Abra-
hams, Isaks og Jakobs, og sjá engan
mun á gyðingum og öðmm þjóðum,
annan en mismunandi kosti einstakl-
inganna."
Þannig segir hann, að öll böm séu
send til himna þegar eftir dauðann,
hvort sem þau era skírð eða ekki,
þar sé þeim hjúkrað og þau alin upp
af englum.
Swedenborg lýsir himnaríki með
nákvæmni þess, sem er að lýsa því
sem hann hefur séð, enda segir hann,
að sér hafi verið leyft að koma þang-
að nokkram sinnum. Allur himininn
í fullri mjmd er eitt, þ.e. Drottinn.
Sérhvert samfélag englanna hefur
ákveðnu starfi að gegna sem hluti
af líkama Hans, rétt eins og hjarta,
nýra, æðar og vöðvar hafa sínu sér-
staka hlutverki að gegna í mannleg-
um líkama, svo hann megi heilsu
halda og lífi.
Það er vissulega ákaflega mann-
legur himinn sem Swedenborg lofar
okkur. Hér hittast hinir hjartahreinu
og ljómar ásjóna þeirra af innri góð-
leik. Hjón og aðrir sem hafa unnast
era hér endurvígð í hjónaband. En
hafi hjón til dæmis ekki unnað hvort
öðra á jörðinni, er þeim leyft að
skilja og leita annars heppilegra
maka, sem allir er það þrá fihna hér
að lokum; gildir hér hið fomkveðna:
sækjast sér um líkir.
í þessu óskalandi hjartans er kær-
leikurinn takmarkalaus, segir Swed-
enborg; enda er hér engin tilfinning
tíma, heldur einungis breytingar á
ástandi. Árstíðaskiptin á þessum
guðdómlega stað fara því eftir til-
finningu hjartans. Sé maður glaður
í hjarta er vor og dögun; sé maður
hryggur er vetur og nótt. Þá er ekki
heldur. um að ræða ijarlægðir eða
rúm í venjulegum skilningi. „Þegar
einhvem færist frá einum stað til
annars er hann fljótari í ferðum, ef
hann óskar að fara þangað, en seinni
ef hann er tregur til þess,“ segir
Swedenborg. Kærleikurinn er sá öx-
ull sem allt snýst um í þessari eilífu
paradís Swedenborgs. Aldur og elli
er úr sögunni. Þeir sem dáið hafa
þrejrttir og útslitnir, en lifað í kær-
leik til náunga sinna standa aftur í
fullum blóma æsku og fegurðar, sem
engin orð ná að lýsa.
Já, þetta eru aðeins örfá sýriishom
úr lýsingu þessa undarlega manns á
stað, sem hann segist sjálfur hafa
heimsótt og getur hver haldið um
það sem honum gott þykir. Draum-
ar? Ef til vill; en úr hvaða efni era
draumar gerðir.
Slíkt fijálsljmdi í trúmálum, var
blátt áfram andleg sprengja.
Og blindaður af alíri þessari birtu
sýna sinna lagði Swedenborg að lok-
um frá sér pennann, áttatíu og flög-
urra árá gamall árið 1772 og hélt
til þeirra heima, sem svo mjög höfðu
heillað hann.
Slíkt fijálsljmdi í trúmálum var
blátt áfram andleg sprengja á
átjándu öld, enda lokuðu flestir hug
og hjarta fyrir þessum skoðunum.
Trúarbrögð, sem lejrfðu slíkt um-
burðarljmdi, aðjafnvel Búddhatrúar-
mönnum, Múhameðstrúarmönnum
og gyðingum var hleypt inní himn-
aríki vora ríkjandi trúarskoðunum
blátt áfram stórhættuleg.
En Swedenborg bjó jrfir óttaleysi
þess, sem telur sig þjóna sannleik-
ans. Hann dreifði afrítum af verkum
sínum um meginlandið og óskaði
eftir umsögnum um þau. „En ekki
ein einasta rödd svaraði", eins og
hann komst að orði.