Morgunblaðið - 26.03.1988, Blaðsíða 85

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. MARZ 1988
85
textinn, hinum megin á opnunni
þýzka þýðingin. Gerd Krautzer skrif-
ar eftirmála, en hann er prófessor í
norrænu í Miinster og ráðgjafi útgáf-
unnar. Með jafngóðum þýðanda og
Maritu og Krautzer sem ráðunaut,
ætti íslenzka efninu að vera vel borg-
ið. En hver stendur á bak við
útgáfuna? Varla er sennilegt að
hvaða Þjóðveiji sem er taki sig til
og fari að gefa út Tímann og vatnið
og meira íslenzkt seinna?
Josef Kleinheinrich, eigandi út-
gáfunnar, lagði fyrir sig norræn
fræði í Þýzkalandi en síðan í Kaup-
mannahöfn. Þar kynntist hann
norrænum bókmenntum og fannst
þær eiga fullt erindi á þýzka markað-
inn, svo hann vatt sér út í útgáfu-
starfsemi. Á sýningunni var hann
auk Steins með bók eftir sjálfan sig
um danska rithöfundinn Herman
Bang og Kaupmannahöfn, Berliner
Tagebuch, Dagbók frá Berlín, ljóða-
bók eftir sænskt ljóðskáld, Anders
Olsson og bók eftir Kreutzer um
bamdóm og æsku í fomíslenzkum
bókmenntum, doktorsritgerð hans.
Það vekur athygli hvað bækumar
em látlausar í útliti, en um leið ein-
staklega smekklegar. Kleinheinrich
segist líka leggja mikla umþenkingu
í útlitið, þær verði að vera góður
fulltrúi útgáfunnar og innihaldsins.
Að Steini gerir hann tvær útgáfur.
Önnur er venjuleg, þó hún sé óvenju-
lega falleg, hin er númemð, óuppúr-
skorin og vafín silkipappír fyrir
bókavini og -safnara, biblíófíla, sem
nokkuð er af í Þýzkalandi, því það
er töluvert um slíkar sérútgáfur. Sú
ódýra kostar 28 DM, rúmar sex
hundmð krónur.
Kleinheinrich hugsar sér að
Tíminn og vatnið sé fyrsta bókin í
röð íslenzkra ljóðabóka, sem allar
eigi að vera tvftyngdar. Stóm forlög-
in hugsi einkum um óbundið mál, svo
þessi útgáfa fylli þar í eyðu. Og ekki
sízt hefur hann hug á slíkri útgáfu
eftir að hann komst í samband við
Maritu. Hún var hér um skeið, talar
íslenzku fyrirhafnarlaust, er gift Vil-
hjálmi Bergssyni listmálara og þau
búa í Þýzkalandi, þar sem hún kenn-
ir. Ef Steinn fellur í kramið þá er
áhugi á að fylgja bókinni eftirjneð
úrvali kvæða hans. Annars er bók
eftir Guðberg Bergsson næst á dag-
skrá og svo Grámosinn glóir eftir
Thor Vilhjálmsson.
f öðmm bás rétt hjá var annar
með þýðingar á fslenzkum samtíma-
bókmenntum í huga. Wolfgang Butt,
sem rekur Butt Verlag, undirbýr nú
þýðingu á bók Einars Más Guð-
mundssonar, Vængjasláttur í þak-
rennum. Meðan ég staldraði við hjá
Butt og fræddist um útgáfu hans
kom maður að básnum og fór að
kfkja á bækumar fullur forvitni.
Butt stóð upp og fór að segja honum
frá bókum sfnum. Einhvem veginn
virtist gesturinn hafa meiri áhuga á
útliti þeirra en innihaldi, hnuðlaði
spumingunum uppí sér og spurði um
kostnað á hinu og þessu, þar til hann
stundi loks upp hvað það kostaði að
leggja út í svona forlagsævintýr,
hver gmnnkostnaðurinn væri. Sumsé
áhugamaður um bókaútgáfu en ekki
norrænu bækumar hans Butt. Butt
gat frætt hann á því að ef hann
hefði ijörutíu þúsund mörk handbær
gæti draumurinn rætzt. Það gera
tæpar níu hundmð þúsund íslenzkar
krónur. Maðurinn hvarf skekinn á
braut, leizt líklega ekki á að hætta
svo miklu til að láta drauminn rætast.
En Butt er hvergi smeykur. Hann
hefur svipaðan bakgmnn og Klein-
heinrich, hefur lesið norrænu, en er
nokkuð eldri, var menntaskólakenn-
ari í tuttugu ár og kenndi auk þess
norrænar nútímabókmenntir við há-
skóla sem stundakennari, en ákvað
svo að reyna eitthvað nýtt upp á eig-
in spýtur. Hann er búsettur rétt hjá
Kiel, vel í sveit settur, segir hann
sjálfur með Slésvfk og Holtsetaland
á næstu grösum, svo norrænuáhugi
er þama héraðslægur.
Ef bókin hans Einars Más gengur
þokkalega vildi Butt halda áfram að
gefa bækur hans út, því það er dýrt
að vera alltaf að byija með nýja
höfunda, þurfa að bytja kynninguna
upp á nýtt. Vegna menntunar sinnar
segist Butt lengi hafa haft annað
augað á norrænum bókum og þá
spurt sig hvers vegna hitt og þetta
væri ekki þýtt. Það sé borin von að
horfa til stóru forlaganna, nema eitt-
hvað sérstakt sé. Þau þori ekki að
taka áhættuna af óþekktum höfund-
um, þó halda mætti að þau hefðu
svigrúm til að hætta einhveiju til.
Ef þau gera það veðji þau frekar á
óþekkta innlenda höfunda en
óþekkta erlenda höfunda. Og ef þau
svo slæmist til að gefa út eins og
einn slfka, þá verði hann aðeins nafn
í bókalista. Sé höfundinum ekki hald-
ið fram á nokkum hátt og þegar svo
ekkert gerist, missi forlögin áhug-
ann. Stóm forlögin í Þýzkalandi
sinna helzt innbundnum bókum en
Butt segist leggja áherzlu á pappírs-
kiljur, sem séu ódýrari.
Eins og var nefnt f fyrri grein frá
bókamessunni reyna þýzku forlögin
allt sem þau geta til að ná til þýzku
fjölmiðlanna, því þetta er tími til að
koma nýmetinu frá sér. í öllum
stærri útvarpsstöðvunum em áhrif-
amiklir bókmenntaþættir. Þegar ég
heimsótti Butt í básinn hans var
hann harla glaður, því honum hafði
verið boðið í viðtal hjá norður-þýzku
útvarpsstöðinni í bókmenntaþátt þar.
Hann var ekki f vafa um að slíkt
hjálpaði dijúgum til að vekja athygli
á bókum hans, sem allar lúta að
norrænu efni.
Getur bókaþjóðin barið
upp á erlendis?
Nú spyr sig vísast einhver hvaða
gagn sé í að íslenzkir höfundar séu
gefnir út af einhveijum pínuputa
forlögum í evrópskum útdölum, hvort
ekki eiga að leggja í djarflegri land-
vinninga í London, París eða New
York. Og þama liggur einmitt rótin
að vandanum okkar megin. Nei, ekki
endilega að forlögin em lítil, heldur
að við emm gjöm á að láta okkur
fátt um fínnast ef um eitthvað venju-
legt er að ræða, sjáum ekkert nema
einhver bókabilljónafyrirtæki þegar
bókaútgáfa er annars vegar og
Metrópólítan-Covent Garden-La
Scala þegar söngvarar em annars
vegar.
Kosturinn við litlu útgáfumar er
að þó þeir geti ekki auglýst mikið,
þá hafa þeir færri bækur sem þeir
geta gert meira fyrir. Auk þess gera
slíkir útgefendur töluvert af því að
leita uppi hugsanlega kaupendur.
Hvað okkar bókum viðvíkur þá er
áberandi að útgefendur þeirra þekkja
sig vel í háskólunum og leita á þann
markað. Auk þess leggja þeir mikið
upp úr að komast með bækur sínar
í flölmiðlana og bókaumfjöllunina
þar. Ekki með neinum látum, heldur
í hefðbundna þætti, sem bókaáhuga-
fólk fylgist með. Utgefendumir em
í fæstum tilfellum að leita að lesend-
um f hópi fólksins á götunni, heldur
fólksins sem fylgist með í bók-
menntaheiminum, ekki lýðhylli,
heldur athygli þeirra sem láta sig
bækur skipta. Þeim sem fínnst þetta
um of þröngur hópur skal bent á að
ólæsi er líklega almennara víðast í
Evrópu og Bandaríkjunum en hér,
en einkum og sér í lagi þá er fálæsi,
ef má stinga upp á nýyrði um þá sem
lesa lítið, víðast mikið útbreiddara
en hér... og ætla ég samt að stilla
mig um að nota orð eins og bóka-
þjóð, hvað þá bókmenntaþjóð um
okkur hér. En í safni þjóðanna stönd-
um við okkur ekki aðeins vel í
bókaútgáfu. Við fáum líka lánaðar
bækur á bókasöfnum en slíkt gerist
nú æ sjaldgæfara. En svo er annað
mál hvort litlu forlögin lifa af.
Þegar ég bar mig upp við aldraðan
og langreyndan spænskan útgef-
enda, sem hefur komið á bókasýning-
una í Frankfurt í þijátíu ár, sagði
hann hughreystandi að róðurinn
hefði verið löndum sínum erfíður í
fyrstu, því það hefði ekki verið mikil
trú á Spánveijum, þrátt fyrir Don
Kíkóta og nokkra aðra (les íslend-
ingasögumar og Laxness í okkar
tilviki!). Þó væru þeir 40 milljónir
og skrifuðu á máli sem 400 milljónir
gætu lesið. En seiglan hefði eða
væri að bera árangur. Þeir væru al-
veg nýlega famir að koma ungum,
spænskum höfundum á framfæri,
svo farið væri að þýða þá. Það mætti
ekki rugla saman sölu og gæðum,
ekki hugsa um að slá í gegn og
metsölubækur. Aðalatriðið væri að
einhveijir fengjust þýddir. Ekki óvit-
urleg orð, mælt af mikilli reynslu og
þekkingu ... gott að hafa í huga
næst þegar við erum um það bil að
fara að yppta öxlum yfir léttvægi
litlu bókaútgáfanna í stóra heimin-
um!
Bókmenntakynningar-
sjóður — íslenzk
bókmenntamiðstöð
Gleymum ekki, að það kostar pen-
ing að koma afurðum okkar á
framfæri við heimsbyggðina, hvort
sem það eru bækur, lambakjöt eða
fiskur._ Það er til stoftiun hér sem
heitir íslenzk tónverkamiðstöð. Hún
á meðal annars að kynna íslenzka
tónlist erlendis og gerir það með
prýði, eftir beztu getu. Peningavand-
ræði þar er eins og víðar, en stofnun
þó. Fyrir bókmenntimar er til sjóðs-
nefna sem heitir Bókmenntakynn-
''mgasjóður. í stjóm hans eru tveir
tilneftidir af Rithöfundasambandinu
og formaður tilnefndur af mennta-
málaráðuneytinu. Á síðastliðnu ári
fékk sjóðurinn úthlutað 400 þús.
krónum af ríkisfé. Sjóðnum er ætlað
að stuðla að því að koma íslenzkum
samtímabókmenntum á framfæri er-
lendis og stuðla að því að þær séu
þýddar. Hingað til hefur hýran að
mestu verið notuð til að greiða bóka-
meðlög til erlendra útgefenda, sem
eru svo vel að sér að vita að þessi
sjóður er til og hafa tekið islenzk
verk til útgáfu. Skipulagt kynningar-
starf hefur ekki verið mögulegt,
engir peningar til þess.
Ef einhver spyr, hvers vegna þurfí
að styrkja útgáfufyrirtæki til að gefa
fslenzkar bækur út, hvort þær standi
ekki undir sér eða hvað, þá er því
til að svara að erlend bókaútgáfa er
víðast rekin 4 ahs kyns styrkjum,
ekki bara þegar íslenzkar bækur em
geftiar út. Aðeins stærstu fyrirtækin
komast af án styrkja og meðlaga.
Hér verður þessi hlið erlendrar útg-
áfustarfsemi ekki rakin frekar,
aðeins hnykkt á þessu til að fyrir-
byggja misskilning.
A Norðurlöndum er stundað nokk-
uð öflugt kynningarstarf til að koma
bókmenntum þeirra undir nefið á
öðrum en innfæddum. Ef hér er í
raun vilji til að sinna slíkri menning-'
arstarfsemi, þá yrði sett upp íslenzk
bókmenntamiðstöð, undir þessu eða
öðru heiti, lík tónverkamiðstöðinni.
Þá er líka hægt að styðja viðleitni
bókaútgefenda, sem sinna höfundum
sínum erlendis, sameina kraftana —
og þá skulum við sjá hvort ekki ge-
rist eitthvað ... Nei, ekki endilega í
London, París eða New York, en víða
annars staðar... en höfum líka í
huga að Spánveijar stunduðu Frank-
furt-sýninguna og aðrar ámóta í um
30 ár, áður en eitthvað fór að ger-
ast. Hvemig færum við annars að
ef Róm hefði verið byggð á einum
degi og ekki væri til orðtakið um að
Róm var ekki byggð á einum degi...
TEXTI OG MYNDIR:
Sigrún Davíðsdóttir
Josef Kleinheinrich og hans ágæti þýðandi Marita Bergsson virðast
þungt hugsi, en horfa þó björtum augum á möguleika til útgáfu á
islenzkum bókum í Þýzkalandi.
ELDHÚSKRÓKURINN
Nú er stutt í páska og alla frídagana sem þeim fylgja.
Yfirleitt hvílir það mest á okkur húsmæðrunum að vera í
eldhúsinu þessa daga (þótt einnig séu til myndarlegir eigin-
menn). Sjálfri finnst mér gaman að búa til mat, og ég er
alltaf opin fyrir nýjum hugmyndum. Uppskriftirnar sem hér
birtast er ég að hugsa um að reyna yfir bænadagana, og
kannski vill einhver ykkar prófa líka.
Lambasteik
með gráðosti
1 lambalæri, 2 tesk. salt, V4
tesk. pipar, 150 gr gráðostur,
örl. ijómi.
Hreinsið lærið og núið það
með salti og pipar. Hrærið gráð-
ostinn út með örlitlum ijóma og
' smyijið honum yfir lærið. Vefjið
lærið inn í álþynnu og steikið í
175 gráðu heitum ofni í um tvo
tíma.
Takið álþynnuna utan af lær-
inu síðustu mínúturnar í ofnin-
um þannig að osturinn nái að
brúnast lítillega.
Berið fram með soðnum kart-
öflum og grænu salati.
Indverskur
karríréttur
1 kg lambalqöt, 1 laukur, 2
tesk. karrí, 2 matsk. smjör, 2
matsk. hveiti, 1 matsk. tómat-
kraftur, 2 hvítlauksrif, V2-I tesk.
timían, 1 tesk. salt.
Saxið laukinn og brúnið í smjöri
og karríi í potti. Skerið kjötið í
teninga, veltið því upp úr hveitinu
og brúnið. Látið það svo ofan á
saxaða laukinn í pottinum, krydd-
fið með tómatkrafti, hvítlauk,
timían og salti. Hellið vatni yfir
svo rétt fljóti yfír. Sjóðið í.um 50
mín. Bragðbætið með meira karríi
eftir smekk þannig að karríbragð-
ið verði ríkjandi.
Berið fram með hrísgijónum
og salati.
Smáréttur
með tómötum
6 tómatar, 4 egg, 1 laukur, 30
gr smjörlíki, salt og pipar.
Afhýðið tómatana og skerið þá
í smá bita. Saxið laukinn smátt.
Bræðið smjörlíkið á pönnu, steikið
laukinn í því, bætið svo tómötun-
um út í. Kremjið þá með trésleif
á pönnunni og hrærið í um 10
mínútur.
Bijótið eggin út í blönduna á
pönnunni og hrærið í án afláts
þar til eggjablandan er næstum
þomuð. Kryddið og berið fram
með ristuðu brauði.
Sælkeraterta
Að lokum kemur svo sælkera
tertubotn og er hráefnið í hann
mælt í glösum.
3 egg brotin í glas. Sykur sett-
ur í annað glas svo jafnhátt sé í
báðum. í þriðja glasið eru settar
2 tesk. lyftiduft, ein matsk. kart-
öflumjöl, og síðan fyllt upp með
hveiti þar til jafn hátt og í hinum
glösunum.
Eggin og sykurinn eru þeytt
vel saman, og þurrefnum blandað
varlega út í. Svo er botninn bakað-
ur við 200-220 gráðu hita.
Sulta:
Sjóðið einn pakka af döðlum í
safanum úr heildós af perum.
Smyijið döðlusultunni á tertu-
botninn, raðið perunum ofan á og
hellið svo kreminu yfír allt saman.
Kremið:
3 eggjarauður, 1 matsk. sykur,
70 gr súkkulaði, 2 blöð matarlím,
3 dl ijómi, þeyttur.
Eggjarauðumar þeyttar með
sykrinum. Súkkulaðið brætt og
kælt. Matarlímið leyst upp, og
síðar er bræddu súkkulaði, mat-
arlíminu og þeytta ijómanum
bætt út i eggjahræruna. Öllu svo
hellt yfir tertubotninn. Skreytt
með þeyttum ijóma ef vill.
r