Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Blaðsíða 39

ÞRENN HURÐARJÁRN
39
torfkirkjunnar og kirkju Magnúsar Ólafssonar, eins og vettvangs-
lýsingarnar hér á undan votta. Enginn vitnisburður hefur borist
um kirkjuna frá 1258. Ekki kæmi það þeim er línur þessar ritar á
óvart, að svo hefði einnig verið umbúið á henni. Reyndar er það
allsendis óvíst, að spangirnar þær arna hafi nokkurn tímann gegnt
öðru hlutverki en vera til skrauts. Engin merki bera þau um það.
Að vísu er stallur á endum tveggja þeirra, en ekkert merki um
hjararauga. Við vitum, að elstu hurðir gengu á tréásum. Slíkt
fyrirkomulag má enn sjá til dæmis á framkirkjuhurðinni á Borg-
und í Noregi. A þeirri hurð eru járnspangir. Ekki er nú ljóst, hvaða
hlutverki þær hafa gegnt, en hugsa má sér, að þar sé verið
annaðhvort að festa hurðarborðin betur saman eða einfaldlega sé
verið að stæla járnslegnar hurðir. Að svo komnu máli verður
ekkert sagt með vissu um mál þetta, en hér þyrfti frekari rann-
sóknar við.
Tvœr lamir frá Skálholti
Þjms. 5058
Árið 1903 bárust Þjóðminjasafni tvö hurðarjárn, sem svo er lýst í
safnskrá: „Tvær lamir frá kirkjuhurð í Skálholti, 32 (og 34,5 sm.) á
lengd, ganga þær út í 2 bognum álmum beggja vegna frá auganu
upp og niður. Þær hafa því einungis náð lítið eitt fram á hurðina,
en langt upp og niður eftir henni; augun eru sterk og járnmikil, en
sjálfar lamirnar (álmurnar) fremur þunnar; sex naglagöt eru á
hvorri löm og standa hnoðnaglar í þrem þeirra. Ryðgöt eru komin
á þær á stöku stað.“12 Járn þessi eða lamir hefur Matthías Þórðar-
son hresst við og notað á aðra skáphurðina, þá sem er á vinstri
hönd þegar inn er gengið. Eins og ég hef þegar drepið á í ritinu
Skálholt, kirkjur, fylgir engin frekari umsögn um járnin, hver
færði þau safninu, í hvaða tilefni og á hvaða kirkjuhurð þau hafa
verið!3 Þar er og sýnt fram á, að úr sóknarkirkju staðarins, sem
stóð á árunum 1851 til 1956, eru þau ekki komin, enda þótt sögð
séu af kirkjuhurð. Tæplega heldur eru þau úr Valgerðarkirkju,
sem stóð þar frá 1802 til 1851. Hugsanlegt er, að lamir þessar hafi
verið fyrir veraldlegu húsi áður en þær fóru suður, en sögn fylgt
þeim, að verið hafi fyrr meir fyrir kirkju. Annað guðshús kemur
þá ekki til greina en Brynjólfskirkja. Á henni voru auk aðalhurða,
sem voru svo stórar, að smájárn gátu ekki borið þær, þrjár
útihurðir aðrar og þrjár innihurðir, allar mun smærri.