Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1991, Page 61

BROT ÚR BARNAPRÉDIKUNUM
61
Meðal frjálslegra þýðinga, sem eru alls ekki rangar og yfirleitt
prýðilegar, má nefna lr20 ’liggja í’ (’dant operam’), sbr. Ir26 og
lv7—8 ’leggjast í’ (’indulgent’), lr23 ’afrækjum að biðja’ (’non
oramus’), lvl-2 ’skyldu öngva ró hafa’ (’laborent’), 2r2 ’yður vegni
allt vel’ (’bene sit vobis’), 2v9-10 ’um allan aldur þá höfum vér ærið
nóg að gjöra’ (’per totum vitæ cursum, satis est negotii’) og 2v27
’þér kunnið að vera að spurðir’ (’continget vos interrogari’).
7. Orðafar og stíll
Þorri orða í þessu þýðingarbroti er af innlendum rótum runn-
inn, þ.e.a.s. gömul norræn orð eða tökuþýðingar, enda er textinn
þýddur úr latínu, þannig að tökuorð hafa síður lcitað á þýðandann
en ef hann heíði verið að færa texta úr þýsku eða dönsku.59 Til
dæmis má taka að ’cogitatio’ er þýtt ’hugrenning’ 2v4,8 en ekki
’þanki’ og ’cogitare’ ’hugleiða’ 1 r 16— 17 en ekki ’þenkja’ og ’intelli-
gere’ er þýtt ’skilja’ 2v28 en ekki ’fornema’, ’forstanda’ eða
’undirstanda’; öll þessi tökuorð, sem ekki eru notuð hér, er að
finna í Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar,00 og í Fræðaprédik-
ununum er ’undirstaða’ 2v21 þýðing á 'intellectus’. Það er einnig
athyglisvert að enda þótt sama latneska orðið sé alloft þýtt með
tveimur eða íleiri orðum, eins og dæmi eru rakin um í 9. kafla, eru
mjög fá tökuorð í þeirra hópi.
Af nafnorðum, lýsingarorðum og sögnum mun láta nærri að
áttundi hluti teljist til tökuorða, en þau hafa nær öll verið komin
inn í málið löngu fyrir daga Odds Gottskálkssonar. Frá 14. öld og
eldri eru orð eins og lr25 ’dans’ og ’tafl’, 2v21 ’undirstaða’, 2v29
’andsvara’, lv6 ’forsmá’ og 1 v 18— 19 og 2r6 ’skikka’. Yngstu
tökuorðin eru e.t.v. 2v21 ’meining’, 1 r 14 ’hlýðugur’,61 lr24 ’fá-
fengiligur’, lv4 og 2r9 ’ske’ og 1 r 10 ’tilteikna’, en a.m.k. ’ske’ er frá
15. öld, og hin orðin - nema e.t.v. ’tilteikna’ - hafa verið notuð af
59 í Nýja testamenti Odds er drjúgt tökuorða, en a.m.k. sum þeirra dreifast misjafnlega
um textann og eru hlutfallslega flest í formálum Lúthers. „Af þessu verður tæpast dregin
önnur ályktun en að latínan hafi beinlínis orkað gegn þýsku tökuorðunum“, segir Þórir
Óskarsson, ’Sundurgreinilegar tungur. Um mál og stíl Nýja testamentis Odds Gottskálks-
sonar’, Biblíuþýbingar í sögu og samtíð (Studia theologica islandica 4, Rv. 1990), 214—15.
Skýring á færri tökuorðum í guðspjöllunum hjá Oddi kynni einnig að vera lifandi innlend
biblíumálsheíð í landinu og hugsanlega eldri þýðing guðspjallanna, sem Ian J. Kirby taldi
líklegt að hefði verið til, Bible Translation in Old Norse (Université de Lausanne. Publications
de la Faculté des Lettres XXVII, Genéve 1986), 100-01.
60 Sbr. Jón Helgason, Málið ... (sjá nmgr. 27), ’Orðasafn og registur’.
61 Chr. Westergárd-Nielsen, Láneordene i det 16. árhundredes trykte islandske litteratur
(Bibliotheca Arnamagnæana VI, Kh. 1946), virðist ekki hafa talið ’hlýðugur’ til tökuorða.