Andvari - 01.10.1960, Qupperneq 81

BALDUR LÍNDAL:
NÝ SALTVINNSLUVIÐHORF
í Landnámu segir svo um Uallstein,
son Þórólfs Mostrarskeggs: „I Iallsteinn
hafði herjat á Skotland ok tók þar þræla
þá er hann hafði út. Þá sendi hann til
saltgerðar í Svefneyjar".
Talið er, að saltgerð úr sjó hafi verið
nokkuð stunduð frá landnámi og langt
fram um aldir. Þeir Eggert Ólafsson og
Bjarni Pálsson skýra frá því, að ennþá
eimdi eftir af saltgerð, þótt lítið væri, er
þeir ferðuðust um landið árin 1752—
1757. Um aðferðir fornmanna við salt-
vinnsluna er hins vegar lítið vitað með
vissu, annað en það, að saltgerðin var
stunduð á einstökum heimilum. Á sautj-
ándu og átjándu öld fer svo greinilega
að gæta áhrifa iðnvæðingar nágranna-
landanna. Þá komu margar tillögur fram
um saltvinnslu, sem gerð væri í stærra
mæli og miðaðist við almennan markað.
Að lokum voru svo gerðar nokkrar til-
raunir, og saltgerðin við hverina á Reykja-
nesi við ísafjarðardjúp tók til starfa árið
1773. Næstu ár var unnið töluvert salt
þar.
Reykjanessaltverkið var að sumu leyti
vel undirbúið og til þess skyldi vanda.
Til dæmis má nefna, að þeir Eggert og
Bjarni höfðu fáurn árum áður gert til-
raunir með saltsuðu við hverina á Reyk-
hólum, og að því er virtist með sæmileg-
um árangri. Ennfremur voru fengnir fag-
menn til að byggja saltverkið á Reykja-
nesi. Kaupmenn höfðu fallizt á að kaupa
saltið á staðnum fyrir 2 ríkisdali tunnuna,
sem mér virðist samsvara 15—20 þúsund
krónum á smálest á nútíma vísu. Loks
virðist nægilegt fé hafa verið fyrir hendi
til þess að koma saltverkinu á góðan rek-
spöl. Hins vegar varð það þessu fram-
taki að falli, að saltið seldist illa sök-
um óvænts galla. Fiskur, sem saltaður
var úr því, varð dökkur að lit. Var talið,
að þetta stafaði af votti af blýi, en blý
var einmitt það efni, sem notað var í
saltsuðupönnurnar á Reykjanesi. Hins
vegar notuðu þeir Eggert og Bjarni járn
í pönnur sínar á Reykhólum.
Nú skulum við aftur fletta blöðum
sögunnar og staldra við árið 1934. Það
ár skipaði ríkisstjórnin Skipulagsnefnd
atvinnumála. Eitt af því, sem sú nefnd
lét athuga, var enn á ný, hvort unnt væri
að vinna salt við hveri hér á landi.
Skýrsla þessarar nefndar var birt prentuð
árið 1936, og var bókin almennt kölluð
„Rauðka". Þar er getið um rannsókn á
saltvinnslumöguleikum á Reykhólum og
einnig um möguleika í sambandi við
hverina í Reykjahverfi í Þingeyjarsýslu.
Niðurstöður sýndu neikvætt svar á báð-
um stöðum.
Vegna breyttra verzlunarhátta og flutn-
ingatækni var saltverðgildi hér á landi
1936 aðeins einn tuttugasti liluti þess,
sem það virðist hafa verið 150 árum áður.
Flins vegar hafði saltgerðartækni nokkuð
aukizt, og miklu meira salt var flutt inn.
Skulum við nú víkja að árinu 1949.
Undanfarandi ár hafði verið hafizt handa
með tilraunajarðboranir á nokkrum jarð-
gufusvæðum. Þótti þá enn girnilegt að
líta á möguleika til saltvinnslu, miðað
við hin nýju viðhorf, og segja má, að