Andvari - 01.01.1980, Blaðsíða 30

28
LUDVIG HOLM-OLSEN
ANDVAM
verið var að undirbúa ferðina, skrifaði Laurids Srnith, fyrrum rektor í Þránd-
heimi, til kennara krónprinsins, að hluti af „Præparatorier til den norske Reise
[var] at han iob Snorro igjennem [.. J Læsningen er i sig selv morsom, og ved
Samtale vilde det blive meget bemærket/1 segir Smith rektor í bréfinu, vegna
þess að „det er temmelig almindelig blandt de norske Bonder, fornemmelig de
veihavende, at de vide noget og det endda en Del af den gamle norske Historie,
som de have af Snorro Sturlesens Læsning.“
Annars staðar úr Noregi er svipaðar frásagnir að finna. Þekktust er frá-
sögn verksmiðjueigandans og stjórnmálamannsins Jacobs Aall. Hann segir frá því,
þegar hann settist að á Austur-Ögðum um 1800, að þá var þýðing Peders Claus-
sönar í „de anseligste Bonders Hænder, og udgjorde deres meest yndede Læs-
ning.“ Hann leyfir sér einnig að segja, að hún hafi verið eftirlætisbók Norðmanna
„indtil den efterhaanden ved Slid og Brug er saa godt som forsvunden.“ Ef til
vill tekur Jacob Aall hér nokkuð djúpt í árinni. En til eru enn fleiri skemmtilegar
frásagnir um, að þýðing Peders Claussönar á Heimskringlu hafi í reynd verið
lesin af bændum víðs vegar um landið. Ég skal aðeins nefna tvær. I lýsingu á
Björgvin frá 1824, sem þeir sömdu Lyder Sagen og Herman Foss, segir, að
á bæjum í nágrenni Björgvinjar rnegi oft rekast á þýðinguna. Skáldið Henrik
Wergeland heimsótti 1842 Ole Haagenstad, bónda og stórþingsmann í Guð-
brandsdal. Þar lá Snorri á borði. „Intetsteds forekom han mig mere hjemme,“
segir Wergeland. Auðvitað var Snorri lesinn í kaupstöðum landsins líka. En
þegar við heyrurn sérstaklega frá því sagt, að Heimskringlu hafi verið að finna
hjá bændurn og búaliði, er það vegna þess að frásagnirnar eru skrifaðar af
embættismönnum og háskólamenntuðum mönnum, sem gjarna vildu vekja athygli
á þjóðlegum áhuga bænda. í þeirra eigin hópi var Heimskringla ekki síður lesin
og skildi þar eftir sín spor.
Sennilegt er talið, að útgáfan 1757 hafi verið prentuð í 600 eintökum, en það
var algengt á þeirri tíð. Líklegt má telja, að urn helmingur upplagsins hafi komið
til Noregs. Eftirlætisbók í okkar skilningi getur bókin því ekki talist. En 5 til
400 eintök var þó margföld tala þeirra handrita af Heimskringlu, sem til munu
hafa verið á miðöldum í Noregi.
í lok 18. aldar og framan af 19. öld er það Norðmaðurinn Gerhard Schöning,
sem mest hefur stuðlað að því að kynna frásagnir Snorra Sturlusonar í Noregi
auk Peders Claussönar. Gerhard Schöning var rektor í Þrándheimi, seinna
prófessor í Sorö og síðast þjóðskjalavörður í Kaupmannahöfn. Hann gaf Heims-
kringlu út bæði með latneskri þýðingu og danskri þýðingu, sem Jón Ólafsson frá
Grunnavík gerði. Þessi útgáfa frá því um 1780 reyndist gagnleg fræðimönnum.
Miklu fleiri urðu þó til að lesa Norges Riiges Historie Schönings. Hann
hafði ráðgert, að ritið skyldi spanna alla sögu Noregs allt frá fyrstu tíð. Verkið
varð þrjú stór bindi, en náði þó aðeins fram á daga Ólafs konungs Tryggva-
sonar. Schöning var ljóst, að sögunum var ekki ávallt að treysta. Að dórni okkar