Andvari - 01.01.1980, Blaðsíða 28

26
LUDVIG HOLM-OLSEN
ANDVAIU
konungasögurnar, sem ég tala um. Snorra-Edda hefur einnig verið Norðmönnum
mikils virði, en ekki á sama hátt og Heimskringla.
Sturla Þórðarson segir ýtarlega frá ævi og störfum Snorra í Islendinga sögu
sinni. Á sumt minnist hann einnig í Hákonar sögu Hákonarsonar. En á bók-
menntaverk Snorra Sturlusonar minnist hann aðeins einu sinni. Það var ekki
heldur bókmenntasaga, sem Sturla ritaði. Án efa hefur hann og landar hans
aðrir vitað mun meira um sögu Snorra og verk. Engu að síður gleymdist það á
Islandi, þegar fram liðu stundir, að Snorri ritaði það verk, er síðar var nefnt
Heimskringla. Nafn Snorra er ekki að finna í neinu handriti að Heimskringlu,
sem enn er varðveitt. Raunar virðist, að í lok miðalda hafi nafn hans aðeins verið
að finna í einu af þeim handritum, sem bárust til Noregs.
Enginn veit, hversu snemma konungasögur Snorra bárust til Noregs. Hann
hefur án efa haft norska lesendur í huga, þegar hann ritaði sögurnar, og við
viljum raunar trúa því, að hann hafi ritað sögurnar fyrir lesendur í hópi norsku
yfirstéttarinnar. Má undarlegt teljast, ef hann hefur ekki sjálfur haft með sér
eintak til Noregs í ferð sinni þangað árið 1237.
Ein sönnun þess, hversu mikinn áhuga Norðmenn höfðu á konungasögum
á miðöldum, er sú staðreynd, að flest þau Heimskringluhandrit, sem varðveist hafa,
voru urn skeið í Noregi. Þar voru þau þegar á 16. öld, og þar hafa þau sennilega
verið um langan aldur. Þar var Kringla og Jöfraskinna, Fríssbók og Eirspennill.
Þar voru einnig önnur handrit, sem nú eru aðeins til brot af. Stefán Karlsson
hefur fært að því líkur, að öll þessi handrit hafi verið skrifuð á íslandi fyrir
norskan markað, þar sem áhugi var fyrir hendi. Þau handrit, sem enn eru varð-
veitt, eru líka án efa aðeins brot af öllum þeim handritum, sem til voru á
miðöldum. Flest hafa þau týnt tölunni í aldanna rás.
Um miðja 16. öld kvartar Norðmaður einn, Laurents Hanssön, sem seinna
kemur meira við sögu, um að fá handrit af konungasögum séu eftir í Noregi, og
þó vitum við, að til voru fleiri handrit af Heimskringlu í Noregi á þeim tíma
en nú eru varðveitt.
Á þessum tíma, þ. e. a. s. á 16. öld, hafði tungumálið í landinu fjarlægst
gamla málið svo mjög, að flestir Norðmenn gátu ekki skilið það. Danska var
orðin hið opinbera mál í Noregi. Aðeins örfáir gátu lesið og skilið íislensk hand-
rit. Laurents Hanssön var einn þeirra.
Á 16. öld barst til Norðurlanda stefna sú, sem nefnd hefur verið húmanismi.
Með henni barst norður áhugi á sögu fyrri alda, og þá voru dregin fram í dags-
ljósið heimildarrit miðalda.
I Björgvin myndaðist svolítill hópur af húmanistum, og meðal þeirra er að
finna Laurents Hanssön og Mattis Störssön lögmann. Um 1550 unnu þeir báðir
að því að þýða Heimskringlu á dönsku. Laurents Hanssön komst aðeins aftur
í miðja söguna af Ólafi Tryggvasyni. Höfuðheimild hans var Fríssbók. Hann
studdist þó við annað handrit af Heimskringlu, sem nú er glatað og við þekkjum