Andvari - 01.01.1980, Blaðsíða 43

andvari
FRANZ SCHUBERT
41
Beethoven stóð við upphaf þess tímabils á tindi frægðar sinnar og sköpunarmáttar,
hátt hafinn yfir samtíð sína í andlegum skilningi og þann tíðaranda, er þá ríkti.
Schubert, þá naumast tvítugur að aldri, stóð í skugga Beethovens og undir ægis-
hjálmi hans. Hann hafði að vísu lifað þá tíð, er herlúðrar Napóleons gullu við
Austerlitz og Wagram, og orðið vitni að innreið Fransmanna í sjálfa Vínarborg,
en einasta framlag hans til varnar föðurlandinu var sönglagið „Auf den Sieg der
Deutschen" og átti að vera einskonar heróp, samið er hann var 16 ára og enn í
skóla, sennilega fremur af ytri en innri hvöt. Schubert var engin „frelsishetja“.
Hann var himinborinn söngvari, Vínarbúi og af örlögunum ætlað að inna mikið
starf af hendi sem tónskáld á örstuttu æviskeiði. Hann varð að hafa sig allan við.
I kringum þessi tvö stórmenni tónlistarinnar moraði af minni spámönnum,
áhugamönnum, listvinum og viðvaningum, sem gáfu unnvörpum út verk eftir sig,
töldust til tónskálda og nutu stundarframa. Þeir eru nú flestir löngu gleymdir.
Schubert naut aldrei sama brautargengis og þessir menn, samdi sig enda aldrei
að setustofu-skartmenningu þeirri, er þá ríkti. Hann dró sig í hlé undan mæðu
hversdagsleikans inn á ódáinsland listarinnar og fann í söngnum þá fegurð, sem
hann þráði.
Franz Peter Seraph Schubert var af alþýðufólki kominn. Faðir hans var
kennari, ættaður og aðkominn frá Bæheimi. Hann settist að í Lichtenthal, einni
útborg Vínarborgar, stofnaði þar skóla og hlóð niður ómegð; eignaðist 19 börn
með tveim konum, og var Franz Peter fimmti í röðinni af fjórtán í fyrra hjóna-
bandi. Hann fæddist 31. janúar árið 1797. Mörg systkina hans dóu í bernsku.
Fjölskyldan var sönggefin, og fór snemma að bera á tónnæmi Franz Peters. Elztu
bræður hans tveir, Ignaz og Ferdinand, urðu, ásamt föðurnum, fyrstu leiðbein-
endur hans í píanó- og fiðluleik. Hann lék 10 ára gamall á bæði þessi hljóðfæri
og fór að setja saman lög - á laun - þegar á ellefta aldursári. Drengurinn hafði
laglega söngrödd og komst því sem sópransöngvari í hinn konunglega og keisara-
lega hirð-drengjakór. Þeirri stöðu fylgdi námsdvöl í heimavistarskóla, sem kall-
aðist „Das Stadt-Konvikt“ (það mætti e. t. v. þýða Borgarskólinn), þar sem
kenndar voru ýmsar greinar tónlistarinnar, auk venjulegra námsgreina. Var það
5 ára nám, og fékk Schubert þar skólamenntun sína. Vistin í skólanum var ekki
að öllu leyti sem bezt. Þar ríkti naumleiki í viðurgerningi við nemendur, og var
Franz oft svangur og kvartaði yfir því við bróður sinn. Skotsilfur hafði hann og af
skornum skammti, því að faðir hans var fátækur. En hann lærði margt og hitti
'fyrir skólafélaga, sem var 9 árum eldri en hann, Joseph Spaun að nafni, og stýrði
2. fiðlu í hljómsveit skólans. Hann tók hinn minni skólabróður undir verndarvæng
sinn og batt við hann vináttu ævilangt upp frá því. Spaun segir frá því síðar í
minningum sínum um Schubert, að hann hafi verið settur í 2. fiðlu til sín og hafi
hann, Spaun, heyrt vel í fiðlu nýliðans litla, sem stóð aftan við stól forfiðlarans og
las yfir öxlina á honum af sama blaði. „Ég varð þess brátt var,“ segir Spaun,