Andvari - 01.01.1998, Síða 92

90
ÁRMANN JAKOBSSON
ANDVARI
friðsamasta landi Evrópu, Sviss. Elísabet mátti með nokkrum krókaleiðum
heita arftaki sjálfrar Lívíu, eiginkonu Ágústusar og síðar rómverskri gyðju.
Hún var einnig talin ein fegursta kona Evrópu.3 Það var fáránlegt að kona
á slíkum hátindi mennskrar tilveru væri myrt af galókunnum fátæklingi
sem slyppi þar að auki lífs frá slíkum glæp því að dauðarefsing var ekki
leyfð í Sviss. En jafnvel þetta gat gerst á þessum fordæmalausu árum.4
Jón Skúlason Thoroddsen fæddist á ísafirði 18. febrúar árið sem Zola
reis upp til varnar Dreyfusi og Sissí keisaraynja fór grunlaus að spássera til
fundar við banamann sinn. Ævi Jóns varð stutt. Hann lést á gamlársdag
1924, eftir að hafa gengið fyrir sporvagn í Kaupmannahöfn fáum dögum
fyrr. Þrátt fyrir ungan aldur náði hann að lifa innreið nútímans á íslandi. Is-
lendingar fengu heimastjórn og fullveldi, togara og íslandsbanka, svo að
ekki sé minnst á heimsstyrjöldina í Evrópu og afleiðingar hennar sem setti
svip á alla Evrópumenn, einnig íslendinga sem fengu smjörþef af þessum
mikla mannfelli æskunnar í lok hildarleiksins þegar spænska veikin kom
sunnan úr Evrópu eins og refsivöndur á hina fjarlægu þjóð sem hafði staðið
utan átakanna. Jón dó frá heimi sem hafði tekið marga kollhnísa á skömm-
um tíma.5
Hræringar áranna 1898-1924 höfðu í för með sér það endurmat allra
gilda sem Nietzsche hafði kallað eftir. Á þessu skeiði þroskuðust heim-
spekilegar og stjórnmálalegar hugmyndir sem enn þykja nýjar og frumlegar
og birtust m. a. í nútímalegum skáldskap. í Englandi neituðu ung skáld að
taka nokkuð gilt úr fortíð Viktoríutímans sem Virginia Woolf líkti við
sakamann í réttarsal. Til átaka kom milli hins nýja og hins gamla, ekki síst
við upphaf fyrri heimsstyrjaldarinnar þegar hin gömlu gildi ruddust fram
eins og Skeiðarárhlaup þjóðernisstefnu og hernaðarhyggju en þó urðu
nokkrir til að standa í vegi fyrir því flóði. Ekkert gat orðið aftur samt, jafn-
vel ekki íslenskar bókmenntir þó að straumar að sunnan væru stundum
seinir að berast til þessarar Grímseyjar Evrópu.
Hvergi í íslenskum bókmenntum eru átök og uppreisnargirni þessara ára
skýrari en í Flugum Jóns Thoroddsens sem fyrir kenjar örlaganna komu út
sama ár og Eyðiland T. S. Eliots og Odysseifur James Joyce. Þrátt fyrir
þann reginmun sem er á skáldskap Jóns og þessara nýjungamanna eru
Flugurnar einnig til marks um þá sterku tilfinningu ungra skálda í gervallri
Evrópu eftirstríðsáranna að nú væri allt breytt og nýr tími krefðist nýrrar
hugsunar í skáldskap.
Heimsmynd hugsjónamanna við upphaf tuttugustu aldar var gjörólík
heimsmynd rómantískra byltingarmanna og raunsærra vísindahyggju-
manna nítjándu aldar. Á nítjándu öld höfðu skáld fundið til en á tuttugustu
öldinni fannst skáldum þau finna til.6 í Flugum Jóns Thoroddsens kemur
hvað eftir annað fram að hann er ekki eigin herra. Aðrir fara í bindindi en