Skírnir - 01.01.1930, Blaðsíða 202
196
Kópavogsþing árið 1662.
| Skírnir
er saga, er líkastur sálúnsvefnaði — ótal litir, ótal mynd-
ir, af því að önnur óskyld atvik flækjast inn í hann eftir
því lögmáli, sem nefnt er tilviljun, af því að mönnum eru
reglur þess jafn ókunnar og sum náttúrulögmál, sem menn
nú þekkja út og inn, voru mönnum ráðgáta fyrir hundrað
árum. Og saga íslands er eins og ein slík sálúnsábreiða,
þar sem sambandsmálið — ég nota það heiti, enda þótt
svipbrigðin hafi verið margháttuð á liðnum öldum — er
uppistaðan, en öll önnur atvik í þjóðlífi voru fyrirvaf. Þó
kemur það fyrir stöku sinnum, að samhengið rofnar í þess-
ari ábreiðu, og þá eru það utanaðkomandi áhrif, sem ekki
rísa af íslenzkum orsökum og ekki falla inn i orsakasam-
hengi íslenzkrar sögu, sem skjótast til þess að slíta fyrir
íslendingum söguþráð þeirra. Þó er samhengið svo traust,
að sama uppistaðan tekur við fyrir neðan rofin, oftast þó
nokkuð svipbreitt af aðskota-atvikunum. Atvik það, sem
gerðist á þingi í Kópavogi 1662, er landsmenn sóru arf-
hyllingareiðinn, var eitt af þeim atvikum, sem rauf hinn
sterka þráð íslenzkrar sögu eitt andartak.
Atvik þetta, sem í sjálfu sér var landi voru óviðkom-
andi, varð engu að síður afdrifaríkt fyrir það. Þvi fylgdu
gagngerðar breytingar á stjórnarfarinu, og íslendingar hafa
að mörgu leyti búið við þær svo að kalla fram á þenna
dag. í kjölfar erfðahyllingarinnar gengu og einhverjar þær
verstu hörmungar yfir landslýðinn, sem yfir hann hafa geng-
ið, og sökktu honum niður í slíkt fen eymdanna, að furðu
gegnir, að hann skuli vera búinn að hefja sig upp úr því.
Þó er það ineð öllu óvíst, hvort þessar hörmungar eiga
beinlínis rót sína að rekja til einveldisins, því að einokun-
in, sem mestan þáttinn átti í vandræðum þjóðarinnar, var
eldri í garði. En það er víst, að einveldið gerði hvorttveggja,
að styrkja það vandræða verzlunarlag og að veita ekki
landsmönnum nægilega vörn gegn óhæfum þeim, sem hægt
var að fremja í skjóli þess.
Áður en vikið verður að atvikinu sjálfu og orsökum
þess, er rétt að lýsa stjórnarháttum landsiiis svo sem þeir