Skírnir - 01.01.1930, Blaðsíða 229
Skírnir]
Alþingi árið 1685.
223
ar farið var að predika mönnum vald djöfulsins hér á landi,
var sízt að undra, þótt fáfróð alþýða manna, knúð af bág-
indum, úrræðaleysi og fávíslegri forvitni, tæki að fást við
kukl, enda var furð.u skammt milli sumra þeirra galdra-
athafna, sem getið er í galdramannadómum 17. aldar og
varnarráða þeirra, sem kaþólsk kirkja hér á landi hafði
látið óátalin, að því er telja má, eða geymd eru í lækn-
ingabókum kaþólskra manna. En slikt þoldu andleg og
veraldleg yfirvöld vor á 17. öld almenningi eigi og risu
upp með miklum ótta og vandlætingu.
Guðmundur prófastur Einarsson á Staðastað, bræðrung'
ur Guðbrands Þorlákssonar Hólabiskups, ríður á vaðið í
þessu efni árið 1627, eða tveiin árum síðar en Jón Rögn-
valdsson hafði verið brenndur fyrir galdur norðan lands,
og semur fyrsta ritið gegn göldrum, »In versutias serpentis
recti et tortuosi, það er lítil hugrás yfir svik og vélræði
djöfulsins, sem stundum gengur réttur, stundum hlykkjóttur
að spilla mannkynsins sáluhjálp«.
Þetta rit prófasts er einkum stílað gegn Fjandafælu
þeirri, sem Jón lærði Guðmundsson orti gegn Snjáfjalla-
draug árið 1611, og jafnframt veitist höfundur þar að
lækningakukli Jóns undir Jökli. En allur fyrri hluti »Hug-
rásar« er um satan, höfund galdranna og verndara galdra-
manna, og það tjón, sem hann á að hafa unnið mannkyn-
inu frá fyrstu tíð. Þar kemst höfundur á einum stað þann-
ig að orði:
»Merk nú, kristinn lesari, hvílík verkfæri drekinn (djöf-
ullinn) býr sér til, nú hann gengur hlykkjóttur fram. Fyrr-
nni, þá hann gekk réttur fram að spilla mannkynsins sálu-
hjálp með dauðans ógn, þá hafði hann tíu hvöss horn með
keisaralegum kórónum upp á, drap með þeim og myrti
hvað fyrir varð. En nú fer hann lómskrandi í hlykkjum og
bugðum, nú hleypir hann óhreinum sundlunaröndum út úr sínu
gini, svo þeir sömu kollvelti mannkyninu í öllum sinum gjörð-
um eins og þá ofdrukkinn maður kollveltist í sinni spýju.*1)
1) Sbr. Lbs. 494, 8vo, bl. 16 r—v.