Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Side 83

GUÐRÚN KRISTINSDÓTTIR
nokkur hópur bama stendur illa, hættir til að eiga við vandamál að stríða eða verða
jaðarhópur. Þetta á t.d. við um börn sem búa við erfiðar heimilisaðstæður, veik böm,
seinþroska eða börn með hegðunar- eða námserfiðleika. Áhætta og vandi bama er
samsettur úr mörgum atriðum. Sambandið milli viðkvæmni (vulnerability) bama,
álagsatriða og þess hvaða vandi þróast með bami getur verið flókið. Rannsóknin sýnir
að hlutfall bama í áhættuhópum er um það bil 10-20%. Gera verður ráð fyrir að
brottfallið í rannsókninni, sem var á bilinu 5-10%, sé skekkt, þannig að áhætta og
vandamál séu meiri í brottfallshópnum og að þessi tala sé því nokkuð of lág.
Munur milli svarendahópanna, barna, foreldra og kennara var athyglisverður.
Sú aðferð að spyrja þessa þrjá aðila um sömu atriði beinir athyglinni að sambandi
félags- og umhverfisþátta og lýðfræðilegra sérkenna og þróunar vandamála. Hér er
t.d. átt við gerð daglegs umhverfis (fjölskylda, félagsleg tengsl, menningarkimar) og
gagnvirkni í samspili umhverfis og einstaklings. Aðrar rannsóknir hafa sýnt að
þessi tengsl eru oft óljós, t. d. eru sum börn félagslega fær, þó að þau búi við að-
stæður sem oft eru álitnar erfiðar (sjá Ogden 1991). Önnur börn hafa litla færni og
fá tilfinningalega og félagslega aðstoð utanaðkomandi aðila, þó að þau búi að því er
virðist við hagstæð uppeldisskilyrði. Þegar spurt var um atriði sem tengdust vanda
barna og orsökum hans kom fram greinilegur munur í mati hinna fullorðnu þátt-
takenda. Skilningur á vanda barna er félagslega mótaður og það hefur að sjálfsögðu
áhrif á hvers konar aðstoð einstök börn fá. Munur á svörum í þessari rannsókn
sýnir að ólíkir aðilar líta það ekki alltaf sömu augum hvaða börn eru í áhættu eða
hjá hverjum vandi er til staðar.
Mat kennara og foreldra gefur vísbendingu um hvaða áhrif börn hafa á aðra,
hvers kyns staðfestingu, leiðréttingu eða hvatningu þau fá, en þetta mótar sjálfs-
skilning barna. Sjálfsmynd barna og mat þeirra á eigin færni segir til um afstöðu
þeirra til nánasta félagslega umhverfis og það varpar jafnframt ljósi á gagnvirkni
áhrifanna. Þetta dregur einnig athyglina að ýmsum félagslegum umskiptum sem
hafa áhrif á hegðun barna. Nútímalíf veitir börnum tækifæri til að nýta sér félags-
legt umhverfi á markvissan og fjölbreyttan hátt, eftir því á hvaða vettvangi þau
leika hverju sinni. Athafnarými nútímabarna er breytt og stærra en áður. Munur
milli svarenda varpar ljósi á ólíka sýn fullorðinna, og sýnir mun á viðhorfum barna
og fullorðinna innbyrðis.5
Ef við nálgumst þennan mun með því hugarfari að auka skilning okkar getur
hann nýst á margan hátt, t.d. í samstarfi heimila og skóla, eða í víðari skilningi, til
að átta sig betur á skilningi okkar á börnum og því umhverfi sem þau hrærast í
(lífheimi - Lebenswelt).
Kynjamunur reyndist mikilvægt atriði í norrænu niðurstöðunum. Stúlkurnar
mælast með hærri og að talið er jákvæðari útkomu hvað margs konar félagslega
færni snertir; á það við um ýmsa mikilvæga þætti og sérstaklega í augum kennara,
t.d. samskiptafærni, hegðun, samvinnu og hæfni til að hafa sig í frammi. Drengirnir
eru á hinn bóginn fjölmennari meðal þeirra barna sem eiga við vandamál og hegð-
5 Nefna má að hvað íslenska hlutann snertir er fjallað um þetta atriði nákvæmar í kafla 7 í fyrrgreindri norrænni
skýrslu.
81