Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Page 102

TVÍTYNGD LEIKSKÓLABÖRN
minnihlutahópa að gleyma móðurmálinu sem fyrst. Til dæmis voru börn indjána í
Kanada tekin gegn vilja foreldranna og sett á heimavistarskóla til að kenna þeim
ensku og enska menningu. Þeim var stranglega bannað að tala móðurmálið og
harðlega refsað ef þau brutu gegn þeim fyrirmælum. Slíkar aðgerðir höfðu oft þær
afleiðingar að börnin misstu samband við menningu sína og tungu, án þess að ná
fótfestu í enskri menningu (Cummins, 1996:9-11). Fólk sem tilheyrir minnihluta-
hópum gerir því oft lítið úr eða afneitar tungu sinni og menningu, en miklar fyrir
sér og öðrum kunnáttu sína í málinu sem meirihlutinn talar til þess að verða gjald-
gengt í nýja landinu sem fyrst (Skutnabb-Kangas, 1981:16).
Móðurmál og máltaka
Fæstum reynist örðugt að svara því hvert móðurmál þeirra sé. En þegar betur er að
gáð getur skilgreining á hugtakinu vafist fyrir fólki. Skutnabb-Kangas (1981:13-17)
segir eina skilgreiningu hugtaksins móðurmál vera málið sem móðir barnsins talar, en
þá verður að ganga út frá því að „móðir" barnsins sé sú persóna sem barnið kemst
fyrst í samband við og talar mest og best við barnið í frumbernsku. Einnig má skil-
greina móðurmál sem það mál sem viðkomandi persóna hefur náð bestum tökum á.
Sumir vilja skilgreina móðurmál sem málið sem manneskjan notar mest. Enn fremur
má skilgreina móðurmál sem málið sem persónan auðkennir sig með og sem skilgrein-
ir hana sem hluta einhvers ákveðins hóps. Stundum eiga öll þessi atriði við málið
sem persónan talar enda tilheyrir hún þá meirihlutahópi í samfélaginu. Miklu óljós-
ara er hvert er móðurmál fólks úr þjóðernisminnihlutahópi og stundum á fólk tvö
móðurmál.
Skutnabb-Kangas (1981:17) telur að það séu mannréttindi allra barna að fá tæki-
færi til að ná fullum tökum á málinu sem þau lærðu fyrst, að verða stolt af tungu
sinni og menningu og njóta virðingar annarra. Móðurmálið á djúpar rætur í per-
sónuleika barnsins og sé tilveruréttur tungumálsins dreginn í efa eða gert grín að
málinu sem það talar, finnst barninu að kastað sé rýrð á það sjálft, foreldra, um-
hverfi og hópinn sem barnið tilheyrir. Komi kennsla á erlendu máli í veg fyrir að
móðurmál barnsins fái að þróast, getur farið svo að rætur móðurmálsins visni.
Barnið hefur þá aðeins takmörkuð tök á tveimur tungumálum og hvorugt þeirra er
rótfast. Besta hjálpin til þess að tvítyngt barn nái góðum tökum á seinna máli er að
styðja og styrkja móðurmál barnsins og leggja áherslu á að talað sé fjölbreytt mál á
heimili barnsins (Ingibjörg Hafstað,1997:34-35).
Börn læra mál í félagslegum samskiptum. Mál, menning og umhverfi byggja
hvert á öðru og ráða miklu um máltöku og annan vitrænan þroska (sjá t.d.
Vygotsky, 1986). Máltaka barnsins byrjar löngu áður en börn geta sagt sitt fyrsta
orð og nauðsynlegt er að taka máltöku alvarlega allt frá fæðingu. Bruner (1986)
telur að máltaka hefjist þegar barnið og móðir5 þess hafa komið sér upp samskipta-
kerfi sem gerir þeim fært að skilja hvort annað. Innan þessa kerfis lærir barnið
hvernig það á að vísa til hluta og koma merkingu til skila og smám saman lærir það
5 Hér er átt við þann aðila sem annast barnið mest í frumbernsku.
100