Hugur - 01.01.2002, Síða 43

Merking og sannleikur
Hugur
ingasinninn kemur sér hjá flækjum sem stafa af mismuni ólíkra tungu-
mála eða margvíslegu orðalagi innan sama tungumáls.
Andóf mitt gegn staðhæfingum stafar ekki fyrst og fremst af heim-
spekilegri sparsemi - þeirri draumsýn að ekki séu til fleiri hlutir á himni
og jörð en nauðsyn krefur. Og það stafar ekki heldur af stakhyggju (e.
particularism) - þeirri hugmynd að óáþreifanlegir eða sértækir hlutir
séu ekki til. Andóf mitt er brýnna en svo. Af staðhæfingum flýtur ákveð-
in hugmynd um samnefni eða jafngildi ólíkra setninga: Þær setningar
eru jafngildar sem tjá sömu staðhæfinguna. Andóf mitt felst í því að ekki
sé hægt að gera hlutlæga grein íyrir viðeigandi jafngildistengslum milli
setninga. Takist mér að leiða þetta í ljós er rekinn fleinn í tilgátuna um
að til séu staðhæfingar.
Staðhæfmgar sem upplýsingar
Við tölum gjarnan um að setningar hafi sömu eða ólíka merkingu. Þetta
er svo hversdagsleg málnotkun að okkur hættir til að halda að hún sé
skýrari en hún er í raun og veru. I raun er hún óljós og alltof háð kring-
umstæðum hvað átt er við. Ef við höfum eftir í óbeinni ræðu það sem ein-
hver hefur sagt þá notum við setningu sem hefur svipaða merkingu og
upprunalega setningin. í slíku tilviki gæti maður talist hafa brenglað
upphaflega merkingu þess sem sagt var með því einu að nota niðrandi
orð í staðinn fyrir hlutlaust orð sem þó vísar til sama hlutar. Orðavíxlið
er misvísandi um viðhorf mannsins og þar með um merkingu þess sem
hann sagði. í öðru samhengi, þar sem við viljum koma til skila hlutlæg-
um upplýsingum án tillits til viðhorfa, þá þarf víxl ekki að vera misvís-
andi þó að niðrandi orð komi í stað hlutlauss. í textaþýðingum breytist
viðmiðið um hvenær orð og setningar hafa sömu merkingu á svipaðan
hátt eftir því hvort við höfum áhuga á ljóðrænum eiginleikum textans
eða þeim hlutlægu upplýsingum sem þar koma fram.
I dæmunum hér að ofan er það seinni kosturinn sem er viðfangsefni
mitt, að ein setning sé lík annarri um merkingu vegna þess að þær merki
sömu staðhæfinguna; að hlutlægu upplýsingarnar séu hinar sömu hvað
sem viðhorfum eða ljóðrænum eiginleikum líður. Ef hugtakið um sömu
hlutlægu upplýsingarnar væri nægjanlega skýrt þá væri ekkert við stað-
hæfingar að sakast.
Hugtakið um upplýsingar er reyndar nógu skýrt svo fremi það sé sett
í viðeigandi samhengi. Það er grundvallarhugtak í samskiptafræði (e.
theory of communication). Hugtakið á rétt á sér þegar við höfum fyrir-
fram gefið tiltekið fylki möguleika - einhverskonar uppsláttarlista. Það
41