Hugur - 01.01.2002, Page 69

Sálin í Hrafnkötlu“
Hugur
Verkhyggja Rortys
Þá er aðeins ein gerð efahyggju eftir, almenn efahyggja. Fylgjendur
hennar geta kannski gert sér mat úr þeirri verkhyggju (pragmatisma)
um bókmenntatúlkanir sem Rorty boðar. Hann segir að túlkun sé ævin-
lega háð hagnýtum markmiðum túlkenda. Túlkun gæti aldrei verið ann-
að en tæki til að fullnægja þörfum túlkenda, rétt eins og dýrið greinir
hvaðeina í ætilegt og óætilegt. Þýðing ljóðs skorðist af þýðingu þess fyr-
ir þýðandann. Ekki tjóir að segja að þær túlkanir sem betur sýni innri
samhengi textans séu betri en aðrar eins og Umberto Eco vill. Samhengi
í sér sjálfu er ekki til, það er í okkar augum sem fyrirbæri virðast sam-
hangandi eða sundurlaus allt eftir því hver markmið okkar eru (hagnýt
markmið okkar „skapa“ samhengi). Við getum heldur ekki sagt að stað-
reyndir um verkið skilyrði notkunarhætti þessi. Þá getum fullt eins sagt
að við séum hlutlæg ef við notum tappatogara til að toga tappa með en
ekki þegar við brúkum hann til að opna skúffu. En hvað nú ef hann reyn-
ist betur sem skúffuopnari en tappatogari?28
Eco hefur svar á reiðum höndum við „tappatogararökum“ Rortys. It-
alski þúsundþjalasmiðurinn bendir á að tappatogari geti haft ýmsa eig-
inleika sem hægt sé að uppgötva þótt þeir tengist ekki beinlínis þörfum
okkar. Það er engan veginn gefið að þarfir okkar einar ákveði hvernig við
skynjum lögun hans og lit. Auk þess verðum við að vita eitt og annað um
hlutlæga eiginleika gripsins til þess að sjá til hvers hann er nýtilegur.
Við notum hann tæpast til að skafa úr eyrunum ef hann er of oddhvass
eða þykkur. I ofan á lag er vandséð hvernig nota megi tappatogara sem
öskubakka, lögun hans leyfir ekki slíka notkun. Eco virðist telja að slíkt
hið sama gildi um skáldverk, þau hafa eiginleika sem við getum upp-
götvað án tillits til þarfa okkar og við verðum að uppgötva staðreyndir
um verkin til að sjá til hvers þau eru brúkleg.29 Sé skoðun hans þessi er
ég honum í megindráttum sammála þótt hann sé ef til vill fullfljótur á
sér að afgreiða verkhyggju um þekkingu.
Af spekimálum manna á borð við Rorty má draga þá ályktun að allar
túlkanir séu jafnréttháar. Gegn þeirri staðhæfingu má tefla þeim rökum
Wayne Booths að þá væri gerlegt að taka gefnar túlkanir á hvaða bók-
menntaverki sem vera skal og kalla þær túlkanir á hvaða öðru bók-
28 Þessar pælingar Rortys minna i mig á forkostulega uppákomu í Don Kíkóta þar
sem kráargestir rökræða hvort höfuðfat riddarans sjónumhrygga sé hjálmur eða
rakskál sem hún upprunalega var. í leynilegri atkvæðagreiðslu kom í ljós að
flestir töldu að um hjálm væri að ræða!
29 Umberto Eco: „Reply“, Collini (ritstj.) 1992b, bls. 145-146.
67