Hugur - 01.01.2002, Síða 74

Hugur
Stefán Snævarr
Við höfum slegið tvær flugur í einu höggi, fundið skýringu á því hvers
vegna túlkanir virðast stangast á og séð um leið að þær eru sannleikan-
um háðar, beint eða óbeint. Þá er að leita skýringar á því hvers vegna
þær eru oft spekúlatífar og loftkenndar. Við þurfum þeirrar skýringar
með því efasinnar gera sér mat úr þessari staðreynd og segja hana sýna
að túlkun á bókmenntum geti ekki verið vísindi. Við þessu hefur kanad-
íski heimspekingurinn Paisley Livingston svar á reiðum höndum. Hann
segir að bókmenntafræðingar spyrji einfaldlega of stórra spurninga
(Hver er sálin í Hrafnkötlu?; Fjallar Hamlet um Ödipusarduld?). Ef
raunvísindamenn hefðu spurt álíka háfleygra spurninga værum við enn
á steinaldarstigi hvað þekkingu á náttúrunni varðar. Þessu til sanninda-
merkis nefnir Livingston athyglisverða tilraun sem gerð var vestra.
Hópi manna var sýnt úrverk og skipað að lýsa þessu kerfi. Svörin sem
menn gáfu voru innbyrðis mjög ólík og svifu flest í lausu lofti. Gagnstætt
þessu spyrja tæknifræðingar venjulega mjög hlutstæðra (konkret)
spurninga um svona tæki og fá handföst svör. Að mati Livingstons er það
að spyrja almennt hvernig tiltekið kerfi sé álíka fáránlegt og að biðja um
kort af Danmörku sem hvorki sé vegakort né jarðfræðikort heldur hið
eina sanna kort af Danmörku. Sá sem biður um slíkt kort skilur ekki að
kort eru gerð frá einhverju sjónarmiði með tiltekin markmið í huga, t.d.
þeim að greiða götur bílstjóra. Samt eru til mælikvarðar á gæði slíkra
korta, t.d. er kort sem sýnir að brú er milli Esbjerg og Kaupmannahafn-
ar gallað af þeirri einfóldu ástæðu að slík brú ekki til. Að breyttu breyt-
anda gildir slíkt hið sama um vísindin, jafnt náttúruvísindi sem bók-
menntafræði. Bókmenntafræðingar ættu því að venja sig af að spyrja
stórra spurninga heldur láta sér nægja spurningar á borð við „hvað seg-
ir texti X um umræðuefni Y með tilliti til Z?“.39
Niðurstaða mín er þá sú að túlkanir geti vel verið margháttaðar, til
dæmis skáldlegar og uppfærslukyns, án þess að vera óskynsamlegar.
Þær þurfa ekki að vera loftkyns, enda eru þær með einum eða öðrum
hætti bandingjar sannleikans. Fjölhyggja er tvímælalaust skárri kostur
en efahyggja.
Fölur eldur, í lokin
Eins og ég gaf í skyn hefur Livingston nokkuð til síns máls og hyggst ég
nú fylgja ábendingum hans í túlkun á ákveðnu skáldriti, beina sjónum
mínum að vissum hliðum verksins og fara varlega í alhæfingar. Jafn-
39 Paisley Livingston: Literary Knowledge (Ithaca og London: Cornell University
Press, 1988) bls. 200-267.

72