Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 95

Lífsgildi og orðræða siðfræðinnar
Hugur
um þeirra því að þeir beina allri athyglinni, og miklu púðri, að því að mót-
mæla róttækari hugmynd en þeirri sem Vilhjálmur í raun heldur fram.
Grein Jóns er nokkuð löng og er að heita má ein samfelld vörn fyrir
forngríska siðfræði. Hún er um margt læsileg og líkt og Róbert bendir
hann á marga einfóldun og veilu í málflutningi Vilhjálms. En dómur
hans yfir Vilhjálmi er skot yfir markið, svo hátt að það er engu líkara en
maður horfi á eftir boltanum út í himingeiminn. Svona fordæmir Jón
málflutning Vilhjálms: „Tillaga Vilhjálms um að lífsgildaspurningar
verði ekki lengur ræddar innan siðfræðinnar jafngildir að mínum dómi
tillögu um að íjarlægja hjartað úr siðfræðinni, „affílósófera" siðfræðina,
jafnvel þagga niður í siðfræðinni.“6
Agreiningur þeirra þremenninganna er áhugaverður og þeir rökræða
af nokkrum eldmóði. En frá sjónarmiði heimspekinnar er sá galli á mál-
flutningi þeirra að stundum sleppa þeir sér í flugeldasýningunni frekar
en gaumgæfa ágreiningsefnið af nægilegum skarpleika. Ef það er rétt
skilið hjá mér að markmið Vilhjálms sé fyrst og fremst að sýna fram á
að eiginleg siðfræði, nútímasiðfræði, eigi hún að vera einhvers megnug,
sé um leikreglur mannlegs samfélags og þar sé eitthvert gagn að henni,
en lífsgildi sé aftur hægt að nálgast á marga ólíka vegu, ekki bara sið-
fræðilega, þá missir gagnrýni þeirra Róberts og Jóns marks. Þeir hefðu
þurft að fara dálítið aðra leið að markinu, að minnsta kosti í bland. Þeir
hefðu þurft að rökræða þá spurningu hvort siðfræði sé eða eigi að vera
fyrst um reglur svo um gildi, frekar en að saka Vilhjálm um að hafna
lífsgildum með öllu úr siðfræðilegri umræðu.
Það er tvímælalaust galli á bókinni að þó að umræðan um verðmæti og
reglur sem sprettur af grein Vilhjálms sé fyrirferðarmikil þá vantar al-
veg þá gagnrýni sem nálgast efnið á forsendum Vilhjálms sjálfs. Það er
reyndar vert að nefna það hér að í vissum skilningi er sterkasta and-
svarið við hugmyndinni um hlutleysi gagnvart verðmætum að finna í
grein allt annars höfundar, Sigurðar Kristinssonar, sem stendur að ég
held alveg utan við þessa rökræðu Róberts, Jóns og Vilhjálms. Sigurður
reynir í grein sinni að sýna fram á það að gagnrýnin íhugun, sem hann
kallar svo, sé eitt af skilyrðum sjálfræðis (e. autonomy). Eg ætla ekki að
rekja rök Sigurðar hér, en mér finnst áhugaverðasti punktur greinar
hans vera sá að sjálfræðishugtak, sem geri enga kröfu til einstaklings-
ins um gildismat, gangi ekki upp á endanum. Það nægir ekki að segja að
sá maður sé sjálfráður sem hefur hæfileikann til að breyta í samræmi
við eigin vilja. Nauðsynlegt sé að hann beiti líka þessum hæfileika.7 Eg
6 Jón Á. Kalmansson 1999, bls. 217.
7 Sigurður Kristinsson 1999 „Sjálfræði, löngun og skynsemi" bls. 113.
93