Hugur - 01.01.2002, Síða 100

Hugur
Vilhjálmur Arnason
umræðu. Þetta er að sjálfsögðu rétt enda kannast ég alls ekki við að hafa
haldið öðru fram. Ég hef reyndar þegar svarað þessari gagnrýni í löngu
máli og vísa einfaldlega til hennar hér.2
3. í siðfræðilegri rökræðu eru leikreglurnar aðalatriðið, ekki lífsgildin.
Jón telur að þessi túlkun á afstöðu minni sé vænlegust. En sé hún skil-
in á þennan veg þá felli hún niður „gagnrýnishlutverk siðfræðinnar“.
Þetta telur hann vera alvarlegan annmarka því að „siðfræðileg gagnrýni
á þau gildi sem menn lifa eftir [sé] kannski mikilvægasti hluti siðfræði-
legrar rökræðu.“3 Þetta er mikilvæg athugasemd, sem ekki hefur komið
áður fram í þessari umræðu, og ég mun því bregðast við henni sérstak-
lega. Það væri vissulega bagalegt ef að það fælist í viðhorfi mínu að burt-
fella gagnrýnishlutverk siðfræðinnar, því að sjálfur hef ég talið megin-
hlutverk siðfræðinnar vera gagnrýna greiningu á mannlegu siðferði.4 Ég
tel að þetta samræmist fyllilega afstöðu minni til leikreglna og lífs-
gildna. Siðfræðileg gagnrýni „á þau gildi sem menn lifa eftir“ er mikil-
vægur hluti gagnrýninnar greiningar á mannlegu siðferði, þótt það sé
alls ekki tæmandi verkefni hennar. Slík gagnrýni á gildi hlýtur að mínu
viti að hafa eitt meginmarkmið sem er að greina á milli þeirra gilda sem
standast siðfræðilega skoðun og þeirra sem gera það ekki.
II
Mér virðist að þeim gildum „sem menn lifa eftir“ mætti skipta í að
minnsta kosti ijóra meginflokka:
(1) Gildi sem telja má forsendur þess að menn geti áformað líf sitt yf-
irleitt í frjálslyndu samfélagi. Slík gildi, ég hef nefnt þau grunngildi,5 eru
varin af leikreglum og gefa þeim raunar inntak og merkingu. Þau eru al-
gild eða alhæfanleg í þeim skilningi að ætla má að allir vilji þessi gildi
fyrir sig og gera má þá kröfu til manna að þeim beri að virða þau. Þau
varða því sameiginlega hagsmuni manna og myndu öðlast samþykki í
frjálsri rökræðu. Mannréttindi eru skýrustu dæmin um leikreglur sem
standa vörð um þessi grunngildi, þ.e. gildi á borð við lífið sjálft, tjáning-
arfrelsi og siðferðilegan jöfnuð.
2 „Á rauðu ljósi“, Hvers er siðfræðin megnug? (Reykjavík: Siðfræðistofnun 1999)
bls. 220-230.
3 „Lífsgildi og orðræða siðfræðinnar" bls. 94.
4 Siðfræði lífs og dauða (Reykjavík: Háskólaútgáfan 1993) bls. 38.
5 „Hvers er siðfræðin megnug?" Hvers er siðfræðin megnug? (Reykjavík: Siðfræði-
stofnun 1999) bls. 146-47.
98