Hugur - 01.01.2002, Page 101

Gagnrýni siðfræðinnar og gildi mannlífsins
Hugur
(2) Gildi sem einstaklingar velja sér sem leiðarhnoð í lífinu, hugsjónir
og manngildishugmyndir sem þeir telja að stuðli að heilindum þeirra,
hamingju eða þroska. Slík lífsgildi eru oft snar þáttur í siðferðishug-
myndum manna og rökræða um þau er mikilvægur þáttur siðfræðilegr-
ar umræðu þótt hún lúti öðrum lögmálum en rökræðan um gildin í flokki
1). Margvísleg dæmi mætti nefna um þessi gildi sem eru nátengd þeim
mannkostum sem menn leggja rækt við, svo sem samviskusemi, trú-
rækni, trygglyndi, skírlífi, eða auðmýkt.
(3) Gildi sem eru siðferðilega „hlutlaus", ef svo má segja, og eru samof-
in ýmsum menningarbundnum venjum og hefðum og eru afstæð við þær.
Þessi lífsgildi eru varin af velsæmisreglum sem oftast er ástæðulaust að
leggja undir prófstein siðfræðilegrar rökræðu. Gildi af þessu tagi eru
jafnan samofin siðum um borðhald, klæðaburð og kurteisvenjum ýmiss
konar, svo sem um það hvernig fólk heilsast og kveðst á hinum ólíku
menningarsvæðum.
(4) Gildi sem ógna algildum leikreglum og er viðhaldið með valdboði,
trúarkreddum, menningarlegum hefðum og pólitískri hugmyndafræði.
Þau eru engan veginn siðfræðilega hlutlaus því að þau ógna hagsmun-
um jafnt þeirra sem þau aðhyllast og annarra. Þess vegna myndu þau
aldrei öðlast samþykki þegnanna í frjálsri rökræðu. Dæmi um þetta
tengjast flest misrétti kynja eða kynþátta eða útilokun tiltekinna hópa
frá félagslegum gæðum.
III
Þessi flokkar geta augljóslega skarast. Þannig virðist mér að gildi í
flokki 2) gætu teygt anga sína inn í hvern hinna flokkanna þriggja. Lít-
nm nú á þá staðhæfingu að í siðfræðilegri rökræðu séu leikreglurnar
aðalatriðið, ekki lífsgildin. Hún merkir það alls ekki að dregið sé úr
gagnrýni á „þau gildi sem menn lifa eftir“, heldur að meginhlutverk sið-
fræðilegrar gagnrýni sé að greina á milli þeirra grunngilda sem tilheyra
flokki 1) og þeirra gilda sem tilheyra flokkum 2)—4). Skýrust er andstæð-
an á milli flokka 1) og 4) því að fjórða flokknum tilheyra gildi sem eru
kjarni ranglætis og kúgunar þótt þau séu oft borin uppi af einhvers kon-
ar samþykki fórnarlambanna sjálfra. Dæmi um slíkt gildi er sú viður-
styggilega hefð í sumum löndum að umskera stúlkubörn.6 Þessi siðvenja
6 Sbr. Ruth Macklin, Agamsí Relativism (Oxford University Press, 1999), bls. 65-81
og víðar. Ég fjalla um þessa bók í grein minni „Universal Principles in Particular
Contexts" Medicine, Health Care and Philosophy 4 (2001:2) bls. 237—240.
99