Hugur - 01.01.2002, Síða 108

Hugur
Kristrún Heimisdóttir
þannig að sé frelsi skilgreint sem bann við drottnun færist nýjar víddir
inn í hefðbundna frjálslynda stjórnskipan sem geri henni kleift að bregð-
ast við vandamálum sem hún hefur hingað til átt fá svör við.
En hvað er þá drottnunl Pettit nefnir fyrirbærið domination á ensku
og skilgreinir það sem þær aðstæður þegar drottnari hefur raunverulega
möguleika á að hafa, að eigin geðþótta, áhrif á hvað einstaklingur velur
að gera eða gera ekki í tilteknum aðstæðum. Það verður að vera á al-
mannavitorði að drottnarinn sé í ofangreindri aðstöðu en engu skiptir
hvort viðkomandi einstaklingur hafi einhvern tíma samþykkt þetta.
Þannig getur einstaklingurinn ekki samið „pettískt frelsi“ frá sér.
Það er til marks um ráðandi stöðu hins tvígreinda frelsishugtaks
Isaiah Berlin á okkar dögum hvernig Pettit byggir bók sína upp. í stað
þess að láta nægja málspekilegar skilgreiningar á frelsi, ver hann löngu
máli í að skrifa frelsishugtak sitt inn í stjórnspekihefð vesturlanda, með
því að taka lesendur með sér í hugmyndasögulega endurskoðunarferð
aftur til Rómaveldis.
Frelsi sem bann við drottnun samræmist mikilvægri vestrænni stjórn-
skipunarhefð sem Pettit leitast við að sýna fram á að hafi naumlega lot-
ið í lægra haldi í baráttu hugmynda við stofnun Bandaríkja Norður-Am-
eríku 1776. í stað þess að rómversk-ítölsk hugmynd um stöðu borgara í
lýðveldi (m.a. um borgaralegar skyldur) mótaði frelsishugmynd vestur-
heims varð Thomas Hobbes ofan á. Hobbes hafði ekki áhuga á frelsi vilj-
ans sem heimspekilegu vandamáli, því hann trúði ekki á tilvist slíks fyr-
irbæris. Fyrir honum var hver athöfn hvers einstaklings frjáls svo fremi
hún væri ákvörðun hans sjálfs. Engin afskipti önnur en beint inngrip í
athafnir, til dæmis að einstaklingur sé beinlínis hindraður í að fara ferða
sinna, eða gripið í handlegg honum þegar hann hyggst skjóta af byssu
eða mjólka kú eða skrifa ávísun, geta samkvæmt Hobbes talist brot gegn
frelsi einstaklings.
Samkvæmt lýðfrelsishefð er frelsi einstaklinga hins vegar skilið
þannig að menn geti glatað frelsi sínu án þess að til komi nokkur bein
afskipti annarra og verið frjálsir jafnvel þótt aðrir hafi af þeim afskipti:
Frelsi er í því fólgið að vera civis eða borgari, njóta borgaralegra réttinda
og alltaf metið í ljósi munarins á homo liber og homo servus eða frjálsum
manni og þræl. Og hér tengir Pettit frelsi einstaklinga við hina ýmsu
þætti í stjórnskipan lögbundinna lýðræðisríkja. Einstaklingar eru ekki
frjálsir borgarar í ríki nema ríkið sé byggt á tilhlýðilegum lögum. Það er
með öðrum orðum ekki nóg að ríkið sé byggt á lögum heldur skal það
byggt á tilhlýðilegum lögum, með frelsishugtaki Pettits verður til efnis-
legur grundvöllur til að gæði laga, lagaframkvæmdar og opinberrar
106