Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Síða 45

áhersla á að í rannsóknartengdu kennaranámi sé leitast við að efla bæði persónu-
legan og faglegan styrk nemanna (Kansanen, 2005). Hugsanlega tengjast niðurstöð-
urnar og þessar áherslur á persónu kennarans breyttum aðstæðum í nútímasam-
félagi. Félagsfræðingurinn Ulrich Beck (1999) kallar nútímasamfélagið „áhættusam-
félagið.“ Vegna hraðra samfélagsbreytinga og upplausnar á hefðum hafa valkostir
aukist; krafa er gerð um sveigjanleika og áhersla lögð á einstaklingsmótun sem felur
meðal annars í sér aukna ábyrgð einstaklinga á eigin námi.
Sérstaka athygli vekur hversu mikla þýðingu vettvangsnámið hefur. Trú á eigin
getu til að ráða við starfið og áhugi á náminu tengist reynslu nemanna í vettvangs-
námi og samskiptum við viðtökukennara. Ábyrgð viðtökukennara er mikil. Að sumu
leyti virðast þessar niðurstöður styðja hugmyndir Lave og Wenger (1991) um að af-
gerandi þáttur starfsnáms felist í úrvinnslu þekkingar og reynslu á vettvangi, þar
sem nemandinn þróar með sér nýjar leiðir til að túlka og bregðast við í starfi, undir
leiðsögn reyndari starfsmanna. Efasemdir vakna samt um hversu vel tekst til um
þetta ferli. Þá er átt við að nemarnir virðast vera uppteknir af því að „lifa af“ vett-
vangstímabilið og eru afar viðkvæmir fyrir því sem gerist í starfinu. Vettvangsnámið
sjálft felur í sér ögrun, álit viðtökukennara skiptir nemana miklu og þeir eru nemun-
um fyrirmynd þegar vel tekst til. Niðurstöðurnar segja á hinn bóginn lítið um hversu
ögrandi samskipti við viðtökukennarana eru og ekki er margt sem bendir til að nem-
arnir fái stuðning við að tengja fræðilega og hagnýta þekkingu úr náminu í Kennara-
háskólanum við eigin reynslu á vettvangi. Reyndar er þessi rannsókn takmörkuð;
hún beinist ekki sérstaklega að því að skoða þá ögrun sem felst í félagslegum sam-
skiptum og menningarlegri umgjörð starfsins (sbr. Chaiklin og Lave, 1996). Margar
rannsóknir benda til þess að leiðsögn fyrsta árs kennara og kennaranema sé afar
mikilvæg og jafnframt til þess að slíkri leiðsögn sé í mörgum tilvikum ábótavant
(Feiman-Nemser, 2003; María Steingrímsdóttir, 2005). Líklega vantar töluvert upp á
að leiðsögukennarar hér á landi séu undir það búnir að skapa „námssamfélag“, og
styðja nemana þannig í að öðlast vald á sífellt fjölbreyttari leiðum til að túlka og
bregðast við því sem gerist í daglegu starfi (sbr. Edwards o.fl., 2002).
Við endurskoðun á kennaramenntun hér á landi verður að huga vel að menntun
og hlutverki viðtökukennara og jafnframt að þeim menntunarmöguleikum sem búa
í tengslum kennaranema við vettvang. Innan kennaramenntunarstofnana fer bæði
fram hagnýtt og fræðilegt nám og hið sama þarf að gilda um vettvang. Nemarnir
öðlast hagnýta reynslu í vettvangsnámi en þeir þurfa líka undirbúning og stuðning
við að geta skoðað starfið og sig sjálfa með augum „fræðimannsins.“ Þannig verður
reynsla á vettvangi nokkurs konar rannsóknarverkefni, svipað og Finnar leggja
áherslu á í rökum fyrir rannsóknartengdu kennaranámi (Kansanen, 2005) og sam-
ræmist einnig hugmyndum um aðstæðutengt starfsnám (Chaiklin og Lave, 1996).
Rannsókninni var ætlað að varpa ljósi á þá stuðningsramma sem núverandi kenn-
aranám í Kennaraháskóla Íslands myndar um nám nema á grunnskólabraut. Það sem
reynist nemunum einkum vel er persónuleg reynsla í vettvangsnámi, og persónuleg
samskipti við viðtökukennara og við „góða kennara“ í Kennaraháskólanum, sem
vekja áhuga þeirra á innihaldi námsins og á kennarastarfinu. Allt þetta virðist skapa
stuðningsramma sem eru nemunum mikilvægir og bendir til þess að viðhorf til eigin
R A G N H I L D U R B J A R N A D Ó T T I R
45