Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Side 145

virknina. Ráðning í prófessorsstöður í Listaháskólanum er á skjön við almenn viðmið
í háskólum hérlendis og erlendis. Ef Listaháskólinn er undanskilinn er hlutfall fast-
ráðinna kennara í prófessorsstarfi langhæst í Háskóla Íslands (42%). Þetta kemur ekki
á óvart í ljósi þess að hlutfall fastráðinna kennara með doktorspróf var langhæst í
Háskóla Íslands (66%), auk þess sem fræðileg ritvirkni er langmest í HÍ, ekki síst
birtingar á alþjóðlegum vettvangi (69%). Þá var árangurshlutfall styrkumsókna HÍ í
Vísindasjóð langhæst allra háskóla eða 50%. Í heild er staða HÍ langsterkust þegar
kemur að aðfanga- og útkomugæðum akademískra starfsmanna samkvæmt gæða-
vísunum. Háskólinn á Akureyri kemur næstur á eftir HÍ, en er þó mjög langt undan.
Hins vegar reyndist staða Tækniháskólans slökust. Þar var enginn prófessor, aðeins
4% fastráðinna kennara voru með doktorspróf, skólinn fékk enga Vísindasjóðsstyrki
á tveggja ára tímabili, og aðeins 8% kennara höfðu birt fræðilega ritsmíð á alþjóðleg-
um vettvangi. Háskólinn í Reykjavík og Listaháskólinn verma neðstu sætin sam-
kvæmt starfsmannatengdu gæðavísunum næst á undan Tækniháskólanum. Aðeins
7% fastráðinna kennara HR höfðu prófessorsstöðu, aðeins rúmur fimmtungur (21%)
fastráðinna kennara hafði doktorsmenntun, aðeins 14% umsókna skólans í Vísinda-
sjóð fengu styrk og enginn kennari hafði birt fræðilega grein eða bók á viðurkennd-
um alþjóðlegum vettvangi.
Draga má þá ályktun að þeir gæðavísar sem hér hafa verið nefndir sýni að um
tvær tegundir háskóla er að ræða í landinu. Annars vegar er alhliða rannsóknarhá-
skóli (Universitas, Research University), með sterka stöðu á starfsmannatengdu gæða-
vísunum í samanburði við aðra innlenda háskóla, er leggur jöfnum höndum áherslu
á rannsóknir og kennslu og býður í ört vaxandi mæli upp á rannsóknartengt fram-
haldsnám til meistara- og doktorsprófs. Þessi skóli er Háskóli Íslands. Háskólinn
víkur þó talsvert frá gæðaviðmiðum alþjóðlega viðurkenndra rannsóknarháskóla í
Evrópu og Bandaríkjunum. HÍ er t.d. með færri fastráðna kennara, færri kennara með
doktorspróf, minni alþjóðlega ritvirkni, umfangsminna framhaldsnám, fleiri nem-
endur á hvern fastráðinn kennara, fleiri stóra bekki og mun minni rekstrartekjur en
slíkir skólar (Ríkisendurskoðun, 2005; Rúnar Vilhjálmsson, 2004). Engu að síður
hefur bæði rannsóknarstarf og rannsóknartengt framhaldsnám í Háskólanum eflst
verulega á undanförnum árum (Ríkisendurskoðun, 2005). Hins vegar leiða framan-
greindir gæðavísar í ljós háskóla hér á landi þar sem megináherslan er á kennslu
(College). Fast kennaralið skólanna samanstendur að stórum hluta af lektorum með
meistarapróf, megináherslan er lögð á grunnnámið og rannsóknarstarfsemi er tak-
mörkuð. Engu að síður hafa flestir þessarra skóla sett sér markmið í rannsóknum og
stjórnir þeirra flestra hafa lýst yfir að ætlunin sé að byggja upp og efla framhaldsnám
í þeim greinum sem þeir bjóða upp á í grunnnámi. Vandinn í þessu efni er sá að ekki
er hægt að koma upp framhaldsnámi í háskóladeildum með fáa doktorsmenntaða
kennara og lítið rannsóknarstarf án þess að það komi niður á gæðum námsins. Þá er
einnig rétt að benda á að smæð háskólasamfélagsins á Íslandi rúmar ekki fleiri en í
mesta lagi einn þokkalega öflugan alhliða rannsóknarháskóla. Nefna má að algeng
stærð slíkra skóla er um 20.000 nemendur og „upptökusvæðið“ er 500.000 manns eða
meira (Rúnar Vilhjálmsson, 2004). Til samanburðar má nefna að í Háskóla Íslands eru
aðeins rúmlega 9.000 nemendur og íbúatala Íslendinga er undir 300 þúsundum.
R Ú N A R V I L H J Á L M S S O N
145