Búfræðingurinn - 01.01.1947, Blaðsíða 20

18
BÚFRÆÐINGURINN
um úr sterkum, seigum viði, t. d. eik, má hefja steina, er vega nokkur
hundruð kg eða jafnvel 1—2 smálestir. Þurfa þá 2—3 menn að vinna
saman og lyfta steinunum sitt á hvað, en hlaða undir þá smásteinum
eða viðarkubbum, jafnótt og þeir lyftast.
Ekki er nóg að ná grjótinu upp úr jörðinni. Það þarf líka að koma
því burtu úr flaginu þangað, sem það er ekki til óþæginda. Til þess má
nota lága, sterka sleða, helzt úr birki eða öðrum harðviði og ójárnaða.
Fyrir sleðana má heita 2—3 hestum eða dráttarvél eftir ástæðum.
Þar, sem gera má ráð fyrir miklu grjótnámi, er nauðsynlegt 'að hafa
steingálga. Það er þrífótur úr sterkum trjám, sem tengd eru vandlega
saman að ofan. Þar er líka traustlega fest toglyfta með tví- eða þrí-
skornum blökkum. Niður úr lausu blökkinni hangir griptöng mikil úr
járni, er spennir utan um steinana, er lyfta skal, og herðist því meir að
þeim, sem meira er strengt á toglyftunni. Togið er svo undið upp á kefli,
sem leikur í legum á tveimur trjám þrífótarins neðarlega og snúið er
með sveifum. Með steingálga má lyfta björgum, er vega nokkrar smá-
lestir, og getur verið örðugt að draga þau burtu, fyrr en jörð er frosin.
Ef steinarnir verða að bíða í flaginu, eftir að þeir eru losaðir, er bezt
að láta þá standa á hlóðum, svo að þeir sígi ekki aftur í jörð eða frjósi
niður. Nauðsynlegt er að losa sem bezt kringum björgin, áður en þeim
er lyft með gálganum.
Oft getur verið hagkvæmara að sprengja stór björg en að bisa við
að lyfta þeim með vogarstöngum eða steingálga, og svo geta þau líka
verið svo stór og erfið, að sprenging sé eina leiðin.
Ýmsar aðferðir má nota við grjótsprengingu, og fer það líka nokkuð
eftir því, hvaða sprengiefni er notað. Er ekki ástæða til að lýsa þeim
hér, því að meðferð sprengiefnis er alltaf nokkrum vandkvæðum háð,
og mun réttast, að þeir, sem vilja nota það við grjótnám, leiti aðstoðar
sérfróðra manna eða afli sér verklegrar þekkingar.
Að lokum skal drepið hér á eina aðferð enn, sem notast má við,
þegar fjarlægja þarf stórgrýti úr ræktunarlöndum og aðeins er um stak-
steina að ræða. Hún byggist á þeirri staðreynd, að staksteinar, sem
sitja svo djúpt í jörðu, að þeirra verður eigi vart við jarðvinnsluna,
skaða ræktunina lítið eða ekkert. Steina, sem sitja of ofarlega, má því
gera skaðlausa með því að sökkva þeim dýpra í jörðu. Er þá grafin
gröf niður með steininum, nógu víð og djúp til þess, að hún geti gleypt
hann. Þegar komið er niður fyrir neðri takmörk steinsins, er grafið inn
Á