Saga - 1960, Blaðsíða 138

130
RITFEEGNIR
hafi oft verið reistar fallvaltar kenningar. Enginn gæti unnið verk
Dahls í Norsk historieforskning án þess að megna að skilja skarpt
milli staðreynda og sögumannsins og hafa þó trú á hvorutveggja.
f þessu ljósi verður rit hans Om orsaksproblemer nokkur leið-
beiningabók í því að ráða heimildir og e. k. lífsgátur, þótt undir-
búningslausum lesendum þyki hún torf. Menn eru að vísu þreyttir
á tilraunum næstliðins aldarfjórðungs í söguheimspeki, þreyttir
jafnt á einstaklingshyggju af tegund existentialista sem á trú-
spekilegri heildarsýn Toynbees og þó eigi svo, að þeir vilji varpa
öllum söguskýringum í eld.
í þeirri von ræðst Dahl að verki og tekur nákvæmni merkingar-
fræðinga sér til hjálpar. Hann fjallar í fyrstu köflum doktorsrits
síns um sérhvert orðalag, sem notað er í norsku um orsakasam-
hengi. Einnig eru athuguð einkenni og rökfræðilegt form rann-
sóknar, ef henni er ætlað að ná sögulegu gildi. Dæmi eru valin
frá nýlegum sögurannsóknum. Lesturinn eykur þungar áhyggjur
samvizkunnar hjá ritskýrendum.
Meðal athyglisverðustu niðurstaðna er dómur Dahls um það,
hvenær og að hverju leyti saga getur skýrt rétt frá hlutum þeim
og atburðum, sem reynast vera einsdæmi, skortir hliðstæð dæmi
til nákvæmrar viðmiðunar. Þetta varðar ekki aðeins trúverðugleik
„kraftaverks", sem vitni staðfesta, heldur t. d. margt í andlegum
viðbrögðum einstaklinga. Svör Dahls eru almenn og jákvæð í sér.
Samfara kröfu um gætni í ályktunum og hófsemi í beitingu
heildarskýringa er það samkvæmt niðurstöðum Dahls engin blekk-
ing, að möguleg sé rökræn meðferð sögulegra vandamála. Bókin
verkar því jafnt sem ádeila á óvandaða sögustarfsemi og vörn
fyrir tilveru sögunnar sem vísindagreinar. Hún er samboðin ára-
tugnum, sem afneitar menntaþreytu „millistríðskynslóðar" og gegn-
lýsir hverja fræðigrein af nýju.
En hvenær komast höfundar og lesendur íslenzkra söguvísinda
á það stig, að gera megi til þeirra jafnharðar kröfur og allstór
hópur norskra sagnfræðinga temur sér um 1960?
B. S.
Knut Helle: Omlcring Böglungasögur. Bergen 1958.
Rit þetta er eftir ungan aukakennara við Björgynjarháskóla og
er eitt af fylgiritum árbókar háskólans. Sögur Böglunga, þ. e-
biskupsmanna, eru meginheimild um Noregssögu 1202—17, og virð-
ist elzta Böglungasagan samin af íslendingi, sem þó verður eigi
nafngreindur. En B-gerð, sem er yngri saga og leidd af hinni, er
rituð af öðrum manni, óþekktum og úr flokki Birkibeina, líklega
Niðarósklerki, sem fylgt hefur Inga konungi.