Andvari - 01.01.2011, Side 53

andvari
UM FRÆÐASTÖRF JÓNS SIGURÐSSONAR
51
Þetta alþýðlega yfirlit yfir mannkynssöguna er ólíkt þeim sérhæfðu vanda-
málum sem Jón glímdi við í Árnasafni. Þekkingin sem þarna kemur fram
er naumast meiri en finna mátti í almennum kennslubókum lærðu skólanna
en það sem er merkilegt er að Jón notar söguna til að halda á lofti ákveðnu
viðhorfi til stjórnmála á sögulegum grundvelli.17 Hann talar um þjóðaranda
Grikkja og nytsemi þjóðfrelsis, en virðist heldur amast við konungum og
niðurnjörvaðri stéttaskiptingu:
Veraldarsagan sýnir oss, að konúngaveldi yfir þjóðlöndum er í upphafi komið fram af
ráðríki og ofríki einstakra manna, en síðan er það orðið að vana og seinast að einskonar
trúargrein, því margir menn hafa um lángan aldur ímyndað sér, að guð sjálfur hafi sett
konúngana til herra alls fólks, og þeir sé því lángtum fullkomnari, og verði án efa miklu
sælli annars heims enn aðrir menn.18
Jón rekur síðan sögu andófs gegn konungum sem hófst í Frakklandi
og stuðluðu helzt til þess rit Valtara (Voltaire) og Rússós (Rousseau) og þjóðfræðínga
flokksins á aðra hönd, en á aðra nærfellt ótrúleg kúgun alþýðu af enum æðri stéttum,
og gífurlegt óhóf og siðaspillíng konúnganna sjálfra og hirðar þeirra. ... Þegar
Bandafylkin í Vesturálfu rifu sig undan Englandi, fengu þau hina mestu aðstoð á
Frakklandi, því Frakkakonúngur vildi gjöra Englandi sem mestan skaða; en nærri
má geta hvílíkar hugmyndir það hafi vakið hjá þjóðinni, að einvaldur konúngur veitti
þegnum annars konúngs styrk til að brjótast undan stjórn hans og stofna fullkomið
þjóðveldi. Frakkar urðu einnig næstir til að steypa þeim enum sama konúngi sem
hjálpað hafði Vestmönnum, og hefir ekki verið óttalegri biltíng nokkru sinni enn sú sem
þá varð, en hún hefir einnig fyrst lokið upp augum bæði konúnga sjálfra og annarra,
og sýnt, að enginn traðkar réttindum þjóðanna að ósekju lengur enn um stund og tíma.
Síðan hafa mörg dæmi gefizt, sem sýnt hafa hverju þjóðirnar megna, þegar þær eru
búnar að læra að vera samheldnar, og að þekkja og elska frelsið.19
Á þessu hnykkir Jón þegar hann ræður stjórnskipan í samtímanum og tekur
þar afdráttarlausa afstöðu gegn konungsvaldi en með lýðveldum (sem á þeim
hma var nánast einvörðungu að finna í Ameríku):
En þegar einn maður ræður, karl eður kona, sem tekur við ríkisstjórn af því hann er
borinn til þess, en eigi af því hann sé þess bezt um kominn, þá mun flestum virðast
eigi ólíklegt, að réttarjöfnuðurinn, sem mest ríður á, ekki haldist nógu fastlega, og að
einhver stéttanna, eða konúngur sjálfur, fái meira vald enn þjóðinni má gagn að verða,
og ollir það biltínga þegar fram líða stundir. Bretar hafa verið heppnastir manna að
sameina konúngstjórn og þjóðstjórn, enda hefir það kostað mart stríð og lángan aldur,
og þykir þó flestum auðurinn ráða þar heldur miklu. A ofanverðri enni fyrri öld, og
á þessari sem nú er, hafa komið upp mörg lýðstjórnarríki, hafa þau ekki öll sama
stjórnarhátt, en aðal-hugmynd þeirra er sú hin meðal þjóðarinnar sama sem lýsti sér í
stjórn enna fornu Íslendínga og náttúrlegust er, að þjóðin sjálf á höfuðvaldið, og enginn
á með að skera úr málefnum þeim, sem allri þjóðinni viðkoma, nema samkvæmt vilja
flestra; kemur það einkum fram í ákvörðun alls þjóðkostnaðar, eður í skattgjaldinu og