Andvari - 01.01.2011, Side 122

120
ÁGÚST ÞÓR ÁRNASON
ANDVARI
þíngmönnum, og leggja fyrir þær að rannsaka málefni, sem eru áríðandi fyrir
almenníng“ en samkvæmt ákvæðum stjórnarskrárinnar skyldu slíkar nefndir
einungis starfa „meðan þíngið stendur yfir“ (bls. 124). Jón bendir á þá hættu
að erfitt gæti reynst að fylgja eftir og ljúka rannsóknum í stærri málum ef
skipunartími þeirra væri takmarkaður með þessum hætti. Ákvæði núgildandi
stjórnarskrár um rannsóknarnefndir eru veikburða og líklegt má telja að reynt
verði að bæta um betur þegar stjórnarskráin verður endurskoðuð. Nokkrar
greinar voru í stjórnarskránni 1874 um þingsköp og ollu þær Jóni áhyggjum
enda taldi hann auðsætt „að þær [væru] töluvert band á umræðum þíngsins og
meðferð málanna.“ Þótt þessi ákvæði hafi nú verið færð úr stjórnarskránni þá
er vandinn um ræðutíma og meðferð mála enn fyrir hendi og verður líklega
seint leystur.
Sérkennilegt má telja að danska stjórnin hafi fellt út ákvæði um að „dóms-
valdið [skuli] aðgreint frá umboðsvaldinu, samkvæmt reglum þeim, sem
ákveðnar verða um það með lagaboði.“ Furðar Jón sig á þessu háttalagi
enda „ekki hægt að skilja hversvegna þessi grein gat ekki staðizt og komið í
stjórnarskrána, því þó ekki sé í henni nema loforð, þá er það til að minna á eitt
mjög mikilsvert atriði í stjórnarmálum íslands, sem hefir þörf bráðra bóta.“
Sömu sögu má segja um tillögu Alþingis um að „allir dómar skuli fara fram
í heyranda hljóði, jafnskjótt og að svo miklu leyti, sem því verður við komið“
sem Jón telur að hefði „mátt standa hættulaust" (bls. 128).
Það atriði í gagnrýni Jóns sem telja má hvað merkast í því samhengi sem
hér um ræðir snýst um stöðu trúfélaga. Hann bendir á að stjórnin hafi séð
ástæðu til nokkurra breytinga þegar kom að kirkjumálum og trúfrelsi. „í
frumvarpi sínu 1867 hafði stjórnin ekki stúngið uppá neinu nema trúarbragða
frelsi, en alþíng setti inn þá grein, að réttar-ástandi þjóðkirkjunnar skyldi
verða skipað með lögum. Þá bætti stjórnin því inn í frumvarp sitt 1869, að
,hin evangeliska lúterska kirkja skal vera þjóðkirkja á íslandi, og skal hið
opinbera að því leyti styðja hana og vernda‘. Þar við er og bætt því loforði að
réttarástandi hennar skuli verða skipað með lögum. - Þessu sama er haldið í
frumvarpi stjórnarinnar 1871, en alþíng felldi þá fyrri klausuna og sneri aptur
til frumvarps síns frá 1867, og því hélt þíngið fram 1873. Nú hefir stjórnar-
skráin einúngis þá yfirlýsing, sem hún byrjaði á 1869, að hin evangeliska
lúterska kirkja skyldi vera þjóðkirkja, en sleppir hinu, sem stjórnin og alþíng
voru orðin samdóma um að lofa, að setja kirkjulög. Sömuleiðis er nú sleppt
þeirri grein, sem hefir verið í öllum frumvörpum síðan 1867, og seinast í
frumvarpi alþíngis 1873, að ,kjör trúarbragðaflokka þeirra, sem ágreinir við
þjóðkirkjuna, skulu nákvæmar ákveðin með lagaboði1. - Það er mjög mikil
vorkun, þó stjórnin kynoki sér við, að koma fram með þesskonar loforð, sem
hafa verið gefin í Danmörk fyrir 25 árum síðan og eru ekki uppfyllt enn, en
hitt er og efasamt, hvort ekki ætti að meta þessi kirkjumála loforð á íslandi