Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1945, Síða 28

6
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
sér í lagi þar sem vinir hans, eða
þjóðbræður áttu í hlut. — í meðvit-
und hins “rétttrúaða”, öðlast jarð-
nesk tilvera gildi sitt fyrir að vera
meistaraverk hins mikla guðs; í
hjarta Magnúsar, af því merkasti
þáttur hennar er mannkynið. Hinn
rétttrúaði fæst ekki um, þó algóður,
alvitur guð drepi og limlesti unga og
aldna í fellibyljum og jarðskjálftum.
Og hví skyldi þá Magnúsi láð, að
hann sá í gegn um fingur sér við
breyska og brotlega menn.
Hann var laus við alla mærð og
hræsni. En ýms ummæli hans um þá
sem hann unni, voru svo um skör
fram, að eg benti honum stundum á,
að þau væru ekki sönn. Því svaraði
hann á þessa leið: “Þú veist að eg fer
ekki vísvitandi með ósannindi. Það
sem eg segi og skrifa er mér sann-
leikur. — Ástand mitt er þannig; og
eins og Stephan segir, ‘Sannleikur-
inn óyggjandi og allur er ástand
vort’.”
Ekki er það ásetningur minn, að
gera grein fyrir sálarlífi né lífsskoð-
un Magnúsar. Eg held hann hafi
ekki, sér meðvitandi, lifað eftir eða
fylgt neinni hug- né heimspeki-
stefnu. En nokkrum árum áður en
hann dó, gerði hann mér óbeinlínis
grein fyrir hugarfari sínu: “Hver
maður á sinn eigin hugarheim. Eg
hugsa mér þennan hugarheim minn
eins og mitt andlega heimili. Þar
verður að vera bjart og hlýtt inni
fyrir; hvað eina innan stokks á sín-
um stað, og hvergi blettur né ryk á
neinu. Og eg leitast við eftir megni,
að halda þetta hús mitt eins vel og
hún Guðrún heldur litla heimilið
okkar.” — Ætti eg að geta til um
hvaða hugspekingi Magnús var and-
lega skyldastur, mundi eg nefna
Spinoza. Hefi eg þó vissu fyrir því,
að hann hafði ekki lesið neitt af verk-
um Spinoza, fyr en nokkrum vikum
fyrir andlátið..
Um það leyti sem Magnús bjó á
Arnheiðarstöðum, en svo nefndi hann
heimilisréttarland sitt, í Geysisbygð,
munu aðeins þrír eða fjórir bygðar-
búar hafa mælt á enska tungu, og
enginn pennafær á því máli, nema
hann. Það varð því hlutskifti hans,
að hafa á höndum öll ensk bréfaskifti
fyrir nábúa sína, semja bænarskrár til
þess opinbera, gera upp skýrslur fyr-
ir skóla-skrifara, og leiðbeina frið-
dómara í öllu. Og að sjálfsögðu var
alt þetta endurgjaldslaust.
Þó Magnús væri frábitinn, að
blanda sér inn í einkamál annara,
komst hann ekki hjá því. Þegar
mönnum bar eitthvað á milli, hljóp
vanalega annar, stundum báðir máls-
aðilar til hans, að leita álits hans eða
úrskurðar. Auk þess kom ekki frið-
dómaranum til hugar, að hreyfa máli,
án þess að ráðfæra sig við Magnús.
Oftar en einu sinni sá eg þennan út-
vörð réttvísinnar rölta heim að Arn-
heiðarstöðum, með hvítan léreftspoka
um öxlina. En í honum voru laga-
bækur og önnur plögg, sem við komu
embættinu. Magnús var vanur að
sannfæra dómarann um að málið væri
alvarlegt og all flókið og krefðist
nákvæmrar yfirvegunar. Friðdómara
væri best að skilja pokann eftir og
koma aftur á tilteknum tíma. í milli-
tíð gekk Magnús oft langar leiðir til
funda við málsaðila, krafði þá sagna,
talaði um fyrir þeim og sætti þá að
lokum. Svo þegar til kom varð engin
kæra, engin stefna, ekkert réttarhald.
Og þar sem friðdómarinn var maður