Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Blaðsíða 75

73
Enda þótt fleiri togaramenn en verksmiðjumenn
séu komnir af sjómönnum, þá eru þó báðir hóp-
arnir nær undantekningarlaust komnir af erfiðis-
vinnumönnum. Þetta sýnir styrkleika hins félags-
lega arfs, en minnir okkur jafnframt á, að til
skamms tíma var íslenskt samfélag byggt upp af
bændum, verkamönnum og sjómönnum. Mörkin
milli þessara hópa voru oft óljós. Sami maðurinn
gat verið allt í senn, bóndi (á eigin jörð), verka-
maður (t.d. við vegavinnu) og sjómaður (á eigin
báti eða háseti hjá öðrum).
Togaramenn hafa byrjað sjómennsku mjög
ungir. Sá sem fer ungur til sjós, hefur þar með gert
sér erfiðara fyrir en ella að hefja nám eða komast í
annað starf (nema hann fari í sjómannaskóla eða
vélstjóraskóla). Unglingurinn fær allhá laun á
sjónum, hann er í hættulegu starfi, sem gerir miklar
kröfur til líkamlegrar hreysti, og að lokum á hann
erfitt með að finna starf við sitt hæfi þegar í land
kemur að loknu erfiðu starfi á sjó. Rúmlega helm-
ingur togaramannanna hafði byrjað á sjó fyrir 16
ára aldur, rúmlega tveir þriðju byrjuðu það áður en
þeir náðu 17 ára aldri og 80% fóru á sjó fyrir
tvítugt.
Þeir, sem fara ungir til sjós og halda áfram sjó-
mennsku, eru að öðru jöfnu hraustari og heilsu-
betri en þeir, sem ekki hafa verið til sjós eða ein-
ungis verið stutt á sjó (1). Af togaramönnum taka
72% skýrt fram, að þeir vilji ekki að synir þeirra
feti í fótspor sín. Þetta bendir til þess að togara-
menn álíti að þeir hafi lent í starfi sem þeir losna
ekki úr. Munurinn á hópunum tveimur er ekki
verulegur. Við verðum því að draga þá ályktun, að
innan beggja hópanna gæti óánægju um hlutskipt-
ið. Um afstöðuna til dætranna gegnir öðru máli. í
fyrsta lagi kemur oft fram, að viðkomandi finnst
það ekkert koma sér við hverjum dóttir hans gift-
ist. Einungis fáeinir verksmiðjumenn segjast ekki
vilja að dóttir þeirra giftist manni í sömu stöðu og
þeir, en nær helmingur togaramanna er andvígur
því. Hér er um tvær mjög ólíkar spumingar að
ræða, sálfræðilega séð. Fyrri spurningin er einföld
og snertir það eitt, hvort feður vilji að synir þeirra
fari í betri störf en þeir. Síðari spurningin fjallar um
hvort þeir sjálfir séu í raun æskilegir eiginmenn.
Sumir létu í ljós gremju vegna þessarar spurningar.
Athyglisvert er hve lítið er um fyrrverandi far-
menn í áhöfnum togaranna. Það eru nær eingöngu
vélstjórar, sem að einhverju marki fara á milli far-
skipa og togara. Lítt eða ekkert hefur verið kannað
hvemig menn fara milli starfsgreina á íslandi. Fátt
er vitað nákvæmlega um á hvaða aldri menn hætta
á togurunum, en í þessari rannsókn kemur óbeint
fram, að er menn komast á fimmtugsaldur fara þeir
að hugsa sér til hreyfings og huga að starfi í landi.
Langflestir togaramenn hafa alist upp við sjávar-
síðuna, þar sem fiskveiðar í ýmsu formi eru aðalat-
vinnugreinarnar. Drengir þar byrja snemma að
vinna í einhverju er lýtur að fiskveiðum og fisk-
verkun. Feður þeirra, bræður, afar og frændur, og
Ieikfélagar, eru flestir á bátum eða togurum, eða
við fiskverkun, enda eru flestir á staðnum tengdir
fiskveiðum á einn eða annan hátt. Helmingi fleiri
sjómenn en landmenn töldu áhuga fyrir starfinu
hafa ráðið því að þeir fóru til sjós, og nær helm-
ingur þeirra hafði valið sér sjómennsku fyrir 15 ára
aldur. Sá munur, sem hér kemur fram, bendir til
þess, að togaramenn stundi störf sín af meiri áhuga
en verksmiðjumennirnir, þótt þeir á hinn bóginn
séu gagnrýnni á starf sitt en þeir sem í landi starfa.
Langflestir verksmiðjumennimir völdu starf sitt
eftir 15 ára aldur, en stór hluti sjómanna taldi sig í
raun aldrei hafa valið. Það er ekki hægt að túlka
þetta á ótvíræðan hátt, en samtölin benda til þess,
að mennirnir hafi aldrei lagt slíkar spurningar fyrir
sjálfa sig. Starfið virðist hafa valið mennina, en þeir
ekki það. Munurinn sem fram kemur í töflu XI er
svo mikill, að draga má þá ályktun, að djúpstæður
munur sé á því hvernig togaramenn annars vegar
og verksmiðjumenn hins vegar velji sér starf.
Þegar nánar er að gætt kemur í ljós, að einn af
hverjum sjö togaramönnum telur starfsvalið til-
komið fyrir áhrif frá nánum ættingja, oftast föður.
Nánast jafnmargir segja, að þeir hafi ekki átt annan
kost en fara á sjóinn. Það virðist augljóst, að þessir
menn hafa aldrei sest niður og velt fyrir sér lífs-
starfi. Þeir hlýða hinu „félagslega eðli“, ef svo má
að orði komast. Félagslegt, menningarlegt og efna-
hagslegt umhverfi þeirra ræður starfsvali þeirra.
Þessu má líkja við það hvernig unglingar úr milli-
stétt fara umhugsunarlaust í menntaskólana að
loknu skyldunámi. Flestir þeirra ættu vafalítið
erfitt með að segja til um hvenær þeir tóku ákvörð-
un um að ganga menntaveginn.
Til eru synir og dætur sjómanna í þorpum úti á
landi, sem fara í menntaskóla, og eins synir
mennta- og embættismanna í Reykjavík, sem fara til
sjós. Það fólk á auðvelt með að útskýra af hverju
það valdi sér starf. Séu borin saman svör yfirmanna
og undirmanna kemur í ljós, að hinir síðarnefndu
völdu sér sjómennsku yngri að árum en hinir fyrr-
nefndu. Niðurstöður rannsóknar okkar koma vel
heim við niðurstöður Tunstall (8). Væntingar
þeirra unglinga, sem fara til sjós, virðast helst vera
þær að stunda vinnu, sem gefur sæmilegar tekjur í
aðra hönd. Menntun láta þeir sitja á hakanum. Þeir