Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Blaðsíða 84

82
Tómas Helgason, Hildigunnur Ólafsdóttir, Kristinn Tómasson"
NÝGENGI DRYKKJUSÝKI OG
ÁFENGISMISNOTKUNAR
Þó aö nú sé nokkuð liðið á aðra öld síðan
Magnús Huss (1) skrifaði fyrstur manna um alco-
holismus chronicus sem sjúkdóm, vefst enn fyrir
mönnum að skilgreina nákvæmlega hvað sé
drykkjusýki. Er því eðlilegt að erfiðlega gangi að
svara því nákvæmlega, hver sé tíðni þessa kvilla og
rannsóknir hafa sýnt, að algengi hans væri mjög
breytilegt, allt frá 0,6% í einni rannsókn frá Bret-
landi (2) upp í 20% í Króatíu (3). Auk óljósrar eða
mismunandi skilgreiningar á hugtakinu drykkju-
sýki, hafa aðferðimar til að meta tíðni hennar verið
mjög mismunandi.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (4,5,6,7) flokkaði
ofdrykkju áður (4,5) í þrjá flokka, sem kalla mætti
tækifærisofdrykkju, vanaofdrykkju og drykkjufíkn
(addiction). Seinni tveir flokkamir voru taldir
drykkjusýki í læknisfræðilegum skilningi. Fyrri
tveir flokkarnir koma fram sem einkenni um aðra
geðkvilla og voru jafnan undanfari þriðja flokks-
ins. I síðustu útgáfu alþjóðasjúkdómaskrárinnar er
hins vegar fjallað um áfengisfíkn og áfengismis-
notkun (7). Áfengisfíknin (dependence) er skil-
greind sem geðrænt ástand og venjulega einnig
líkamlegt, sem leiðir af áfengisneyslu og einkennist
af hegðun og öðrum viðbrögðum, sem fela í sér
þörf fyrir að halda áfram drykkju til þess að ná
geðrænum áhrifum áfengis og stundum til að forð-
ast fráhvarfseinkenni; aukið þol getur verið til
staðar, en þarf ekki að vera það. Misnotkun tekur
hins vegar til neyslu, sem hefur óheppilegar afleið-
ingar í för með sér, heilbrigðis- og félagslegar, án
þess að um sé að ræða fíkn. Þegar greina skal hvort
um er að ræða drykkjusýki, verður að taka tillit til
fjöldamargra einkenna annarra, en mikillar
drykkju, þó að ljóst megi vera að henni fylgi miklu
oftar drykkjusýki.
Tíðni áfengissýki er hægt að mæla eins og tíðni
annarra kvilla, þ.e.a.s. 1) algengi, sem er fjöldi
þeirra sem hefur kvillann á ákveðnum degi meðal
tiltekins hóps manna; 2) nýgengi, fjöldi þeirra sem
fær kvillann á ákveðnu tímabili í tilteknum hópi;
og loks 3) sem sjúkdómslíkur, þ.e. líkur einstak-
1) Tölvudeild ríkisspítalanna
lings á ákveðnum aldri til þess að fá sjúkdóminn
fyrir einhvern tiltekinn aldur, ef hann lifir svo
lengi. Mismunandi aðferðum er beitt við rann-
sóknir á tíðni sjúkdóma eftir því hvers konar tíðni
ætlunin er að rannsaka. Tíðni drykkjusýki er mjög
erfitt að finna með beinum rannsóknum, vegna
þess hverju óljóst drykkjusýkishugtakið er og
vegna þess hversu lengi drykkjusjúkir einstakl-
ingar geta falið einkenni sín fyrir umhverfinu. Þess
vegna hefur iðulega verið stuðst við óbeinar að-
ferðir til þess að skoða algengi drykkjusýkinnar,
æviferilsrannsóknir til þess að áætla sjúkdómslíkur
og könnun á fjölda þeirra sem leita meðferðar á ári
hverju til þess að rannsaka nýgengi. Ábyggilegustu
áætlanimar, sem hægt er að fá um tíðnina, eru
vafalaust þær sem fengnar eru með æviferilsrann-
sóknum, sem framkvæmdar eru af ákveðnum
aðilum, sem allir nota sömu skilgreiningar (8, 9,
10). Óbeinar aðferðir, sem byggja á fjölda dauós-
falla vegna skorpulifrar og meðalneyslu áfengis á
íbúa, hafa sums staðar gefið nokkuð svipaðar nið-
urstöður varðandi algengi, en slíkar óbeinar áætl-
anir gefa of lágar tölur, þar sem meðalneysla er lág,
en drykkjuvenjur þannig, að mikið er drukkið
hverju sinni og sóst eftir snöggri vímu. Algengi er
hægt að rannsaka beint með spurningalistum eða
viðtölum við fólk þar sem spurt er um neyslu-
venjur, og ákveðin einkenni, sem gefa til kynna, að
viðkomandi einstaklingur sé haldinn drykkjusýki.
í slíkum rannsóknum er hægt að skilgreina mis-
notkun og drykkjusýki annað hvort með því að
viðkomandi einstaklingur hafi tiltekinn fjölda ein-
kenna, eða hann hafi tiltekna samsetningu af ein-
kennum (11, 12). í einstöku tilvikum er hægt að
endurtaka slíkar kannanir með nokkru millibili og
áætla nýgengi út frá þeim breytingum, sem finnast
milli slíkra kannana (13).
Hin hefðbundna aðferð til að skoða nýgengi er
að skrá fjölda nýrra sjúklinga, sem leita sér með-
ferðar á ákveðnu tímabili. Ef framboð á meðferð
er nægjanlegt til að mæta eftirspum og sjúkdómur-
inn vel skilgreindur, á slík rannsókn að gefa ný-
gengið rétt til kynna, sbr. rannsókn Ólafs Gríms-
sonar á delirium tremens á íslandi (14). Sé með-